Những trầm tích xứ Huế

Những không gian nghệ thuật

Cạnh cầu Trường Tiền - biểu tượng cố đô Huế, không gian trưng bày nghệ thuật Điềm Phùng Thị (17 Lê Lợi, TP. Huế) là nơi lưu giữ và trưng bày gần 500 tác phẩm nghệ thuật - món quà vô giá mà nhà điêu khắc trao tặng cho Huế trước khi qua đời. Lạc vào không gian ấy, người xem sững sờ trước những điều thật đơn giản nhưng chứa đựng sự thâm trầm của một bản lĩnh từng trải gửi gắm qua từng tác phẩm nghệ thuật. Nhà điêu khắc Điềm Phùng Thị có quan niệm nghệ thuật rất đơn giản nhưng ẩn chứa nội lực thâm hậu. Các tác phẩm điêu khắc của bà có đặc điểm là không góc cạnh, luôn có những đường cong để làm mềm những mắt xích nối ghép. Những đường cong ấy gợi cho người xem nhớ về mẹ, về nguồn gốc vạn vật, sự sinh sôi để tạo dựng ra thế giới này. Một số tác phẩm gợi tưởng đến phái nữ, nhưng không gợi dục mà mang tính bái vật trong tín ngưỡng mẫu hệ xa xưa.

Không gian trưng bày nghệ thuật Điềm Phùng Thị bên bờ sông Hương thơ mộng

Điều khác biệt nhất, đặc sắc nhất và kỳ diệu nhất trong điêu khắc Điềm Phùng Thị là 7 module do bà sáng tạo. Đó là chìa khóa mở ra mọi cánh cửa của tâm trạng, là những chất liệu đơn giản mà bí ẩn, có sức mạnh, có khả năng biến hóa và sáng tạo nên vạn vật hữu hình từ những ý tưởng sáng tạo vô hình. Nhà điêu khắc gọi đó là 7 ký hiệu. Nhà phê bình nghệ thuật Raymond Cogniat gọi là 7 mẫu tự. Cố giáo sư Trần Văn Khê gọi là 7 nốt nhạc… Nhưng gọi bằng tên gì thì 7 module ấy được lắp ghép và biến tấu đã tạo nên một ngôn ngữ điêu khắc mang tên Điềm Phùng Thị, vừa hiện đại kiểu phương Tây nhưng lại thấm đẫm chất Đông phương và sâu lắng hồn Việt.

Gần đó là không gian trưng bày nghệ thuật Lê Bá Đảng (15 Lê Lợi, TP. Huế) đang lưu giữ và giới thiệu 407 tác phẩm mà danh họa tặng cho nhân dân Thừa Thiên - Huế. Trong đó, 362 tác phẩm được sáng tác với nhiều chất liệu phong phú, đa thể loại. Nhiều bộ sưu tập độc đáo, giàu bản sắc văn hóa và phong phú về đề tài và 45 tranh, tư liệu của một số họa sĩ nổi tiếng trên thế giới như Picasso, Matta, Pignon… mà vợ chồng ông sưu tập được. Tất cả những tác phẩm có một không hai này được trưng bày rất đẹp mắt, sang trọng và hấp dẫn ở hai tầng của tòa nhà biệt thự cổ kiến trúc Pháp mang phong cách hiện đại. Danh họa Lê Bá Đảng từng tổ chức nhiều chương trình triển lãm, sáng tác và hoạt động mỹ thuật tại Huế cùng nhiều tỉnh thành khác trong cả nước. Ông mất năm 2015 tại Paris, Pháp. Nhưng với Huế, ông đã và sẽ còn sống dài hơn cuộc đời của mình khi danh họa còn nhiều dự định và ấp ủ chưa làm được cho Huế và Việt Nam. Ông luôn đau đáu làm sao để xây dựng cho được một nền mỹ thuật thuần Việt.

Con đường bảo tàng bên sông Hương

Ven bờ Nam sông Hương thơ mộng, đường Lê Lợi là tuyến phố tuyệt đẹp trong kiến trúc đô thị Huế. Ở đó, với 2 không gian nghệ thuật người ta thường thấy sự đổi mới liên tục về nội dung và cách thức trưng bày các tác phẩm điêu khắc, hội họa của nhà điêu khắc lừng danh Điềm Phùng Thị và danh họa Lê Bá Đảng. Trên con đường ấy còn đang hình thành các thiết chế văn hóa nghệ thuật là tiền đề làm nên một “con đường bảo tàng” độc đáo trong tương lai không xa.

Đường Lê Lợi có từ đầu thế kỷ XIX, cùng thời với việc lập các trại thủy sư nhà Nguyễn (1802-1945) đóng ở bờ Nam sông Hương. Từ 1943 trở về trước, người Pháp đặt tên là đường Jules Ferry, dân gian gọi đường Thủy sư và sau năm 1965, đổi thành đường Lê Lợi cho đến nay. Cùng với đó, các thiết chế văn hóa nghệ thuật theo không gian mở trên trục tuyến đường này (đoạn từ cầu Trường Tiền đến cầu Phú Xuân) đã và đang gắn kết hài hòa thành một chuỗi hệ thống gồm: Công viên tượng cụ Phan Bội Châu - Không gian trưng bày nghệ thuật Điềm Phùng Thị - Trung tâm Văn hoá thể thao TP. Huế - Bảo tàng nghệ thuật thêu XQ - Không gian trưng bày nghệ thuật Lê Bá Đảng - Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán. Đây là mô hình tổ chức mới ở Việt Nam, liên kết giữa tác giả sáng tạo nghệ thuật và phát huy sự quản lý của nhà nước. Tuy nhiên giải pháp khai thác cụ thể các giá trị văn hóa này đang còn manh mún, riêng lẻ, chưa có yếu tố kết nối thành khu nghệ thuật trên một trục đường thuộc phạm vi nghiên cứu của Đề án “Không gian văn hóa nghệ thuật trung tâm TP. Huế” được UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế phê duyệt từ năm 2018. Ngoài ra, khi trụ sở UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế (16 Lê Lợi) dự kiến dời về trung tâm hành chính tập trung sẽ trở thành Bảo tàng Mỹ thuật Huế hoặc một thiết chế văn hóa - du lịch, dịch vụ.

Việc hình thành không gian văn hóa nghệ thuật bên bờ Nam sông Hương hứa hẹn khai thác hợp lý tiềm năng, lợi thế của thương hiệu Huế để tạo thành các sản phẩm du lịch văn hóa, di sản, lịch sử hấp dẫn và phong phú. Tạo động lực phát triển bền vững ngành kinh doanh dịch vụ, du lịch khu vực trung tâm, kết hợp khu phố Tây tạo tiền đề mở rộng cho toàn tuyến đường Lê Lợi. Hiện Bảo tàng Mỹ thuật Huế đang tập trung sưu tập tác phẩm mỹ thuật để phục vụ nội dung trưng bày cho không gian trưng bày tác phẩm mỹ thuật là một trong ba không gian trưng bày của Bảo tàng Mỹ thuật Huế.

Điểm hạn chế là các bảo tàng và hai không gian trưng bày nghệ thuật Lê Bá Đảng và Điềm Phùng Thị mặc dù mở cửa tất cả các ngày trong tuần nhưng chỉ mở cửa ban ngày còn ban đêm đóng cửa, trừ các dịp lễ hội, triển lãm nên chưa khai thác hết tối đa lợi thế. Một khi các không gian trưng bày ở tuyến đường này cùng mở cửa, bật đèn chiếu sáng về đêm sẽ hút khách cùng việc tổ chức các hoạt động văn hoá nghệ thuật, liên kết không gian phố đêm dọc bờ sông Hương để tuyến phố Lê Lợi không chỉ trở thành “con đường bảo tàng” độc đáo mà còn là điểm nhấn về đêm để thu hút khách du lịch đến với thành phố sông Hương này.