Ngôi làng cổ trước nguy cơ hoang phế

	Di sản Cố đô Huế: Trùng tu và bảo tồn
	Mai này có còn nhà rường Huế?

Làng Cựu ra đời cách đây hàng thế kỷ và còn lưu giữ được những biệt thự pha lẫn kiến trúc Việt cổ và Pháp rất độc đáo. Ở làng Cựu, những ngôi nhà hiện đại gần như không có, những ngôi nhà cấp bốn kiểu mẫu thời bao cấp cũng khó tìm thấy. Tất cả những ngôi nhà ở đây cứ nửa ta nửa tây, nửa tráng lệ nửa bình dân, nửa hào hoa phố xá nửa bình dân quê mùa.

Một ngôi biệt thự ở làng Cựu hiện đang được gìn giữ nguyên vẹn

Tất cả những sự pha trộn ấy hiển hiện rõ rệt nửa lạ nửa quen khiến người lạ không khỏi thắc mắc lẫn ngạc nhiên. Những cánh cổng nhà xưa cũ quay ra mặt đường đều không quá cao, cũng không quá thấp. Hoa văn, họa tiết trên đó cũng không quá tây mà cũng không hẳn là của người Việt. Hỏi ra mới biết, đó là thứ pha trộn hài hòa giữa kiến trúc Gô-tích Pháp và Việt cổ.

Đi từ đầu đến cuối làng, mỗi con ngõ nhỏ sâu hun hút là mỗi bí mật của kiến trúc. Đường trong ngõ cứ gọi là đá hộp xanh bóng nhẵn, phẳng lì. Nhà ông Xã Vinh, một nhà buôn gỗ trứ danh sở hữu một trong những biệt thự cầu kỳ nhất. Lối ngõ thênh thang lát đá tảng xanh, hai tòa nhà ở hai bên nối với nhau bằng cầu bê tông uốn lượn, cổng được trang trí sơn thủy hữu tình.

Nhà của cụ Hàn Thăng thì mang dáng dấp đại quan, mái cổ, cửa bức bàn, cột gỗ lim to, nền nhà tôn cao, sân thấp mà rộng, tòa ngang dãy dọc như ở chốn “tam cung lục viện”. Từ ngoài đường nhìn vào, chẳng ai có thể rời mắt khỏi nhà cụ phó Du. Từ cánh cổng hoen ố thời gian đến mặt tiền biệt thự…

Nhưng có lẽ, công trình độc đáo nhất phải kể đến là cổng làng Cựu xây kiểu tam quan nhà chùa với 2 cửa cạnh tạo một cửa giữa rộng rãi mái vòm. Phía trên đôi kỳ lân cùng hai con chó giữ cổng. Phía mặt trong cổng có nậm rượu, nụ hoa điểm xuyết rất lạ cùng những hàng chữ Nho mực đen đã nhạt màu. Cổng được quét ve vàng từ xưa, nay đã bạc màu, có chỗ loen đen theo mảng, cổ mà không hẳn cổ, hiện đại mà không hẳn hiện đại. Nó giống như một cổng trường thành không phải để ngăn mà để hút người ta vào bên trong.

Sở dĩ làng Cựu có cổng và những ngôi nhà biệt thự kia vì hơn trăm năm trước, một nửa làng bị cháy thành tro. Người dân đói khổ bỏ làng lên Hà Nội làm thuê rồi phát đạt với nghề may áo com-lê và váy đầm cho Tây. Có tiền, họ mới mời thợ về xây cổng làng và những ngôi biệt thự kỳ công như vậy.

Hiện làng Cựu còn khoảng 20 ngôi biệt thự cổ nữa. Số còn lại hoặc đã chỉnh trang thành nhà ở hiện đại hoặc bỏ không như nhà hoang vì chủ nhân đã bỏ làng đi nơi khác, hoặc không có tiền tu sửa lại ngôi nhà. Các cụ cao niên trong làng kể lại, những năm 2000, có đến gần chục ngôi biệt thự cổ còn đẹp và chắc chắn bị đập đi xây nhà hiện đại.

Đáng tiếc nhất là ngôi biệt thự Trường Huỳnh Thúc Kháng của ông Chu Văn Luận đã gần như thành phế tích. Chiếc bể cảnh với những hoa văn tuyệt mỹ, bên trong có hòn non bộ cùng với tấm bình phong linh thiêng trước căn biệt thự bề thế của ông Nguyễn Ngọc Du nay chỉ còn trong hoài niệm…

Mặc dù lãnh đạo thôn Cựu như đứt từng khúc ruột mỗi khi có ngôi biệt thự bị đập đi, xây mới. Nhưng, làng Cựu chưa trở thành di tích, và địa phương cũng không có đủ kinh phí để bảo tồn làng cổ theo đúng cách nên đành “lực bất tòng tâm”. Thế nên, nguy cơ làng cổ trăm năm trở thành hoang phế là khó tránh nếu như không có một phương án bảo tồn đúng đắn. Tiếc thay, cho đến nay cấp xã chưa đủ sức nghĩ và làm.

Còn cấp huyện, sở, thành phố... nếu không tìm cách bảo vệ và tôn vinh làng Cựu thì nguy cơ những kiến trúc trăm năm trở thành hoang là điều khó tránh khỏi. Thiết nghĩ, các cấp có thẩm quyền cần sớm đưa ra giải pháp bảo vệ và tôn vinh làng Cựu để giữ lại hồn quê cùng những nét đẹp kiến trúc độc đáo cho thế hệ mai sau.