Thú chơi sách thời 4.0

Không chỉ chơi bản sách phổ thông, những người chơi sách thời nay đã tìm cho mình bản in giới hạn, được làm thủ công, đóng bìa da (hoặc giả da) và định hình một cộng đồng sưu tập sách có nhiều nét riêng so với thế hệ đi trước.

Thú chơi tao nhã

Thú chơi sách đã có từ lâu. Trải qua thời gian, có những đoạn trầm xuống, nhưng dường như chưa bao giờ mất đi, mà cứ âm thầm như ngọn nến, bền bỉ cháy giữa tháng ngày. Song cũng chưa bao giờ, thú chơi sách lại tạo thành một “phong trào” có vẻ ồn ào như trong vài năm qua. Người ta nhận ra sự thay đổi khá căn bản trong thú chơi sách thời nay. Đó là một thế hệ nhà sưu tập, khá đông đảo là những người dưới 40 tuổi, quan tâm và hiểu biết thú chơi sách. Họ có thể là những tiến sĩ đang giảng dạy tại một trường đại học nào đó, cũng có thể là kiến trúc sư, nhà văn, nhà báo, hay làm những ngành nghề khác, nhưng có chung một tình yêu với sách. Qua mạng xã hội, họ tụ lại, hình thành cộng đồng sưu tập, để chia sẻ, bình luận, cùng trao đổi những bản sách quý hiếm.

Nhưng để hình thành một phong trào như thời gian qua, thì không thể không nhắc tới người góp công “mở lối”. Đó là họa sĩ Trần Đại Thắng.

Họa sĩ Trần Đại Thắng trước đây từng được biết tới là người thiết kế bìa sách có thương hiệu riêng ở Hà Nội. Rồi sau, anh rẽ lối, thành lập Công ty sách Đông A chuyên làm những ấn bản sách “đẹp như Tây”. Năm 2014-2015, Trần Đại Thắng ra mắt dòng sách S100 và hình thành Câu lạc bộ S100 với nhiều tên tuổi nổi tiếng lúc bấy giờ. Nhiều người còn nhớ những đầu sách S100 hồi đó như: “Văn mới 5 năm đầu thế kỷ” (Nhiều tác giả), “Viết về bè bạn” (Bùi Ngọc Tấn), “Hạt bụi người bay ngược” (Hòa Vang), “Sắp đặt và diễn” (Hồ Anh Thái).

S100 hồi đó là cách để gọi những bản sách đặc biệt (bìa cứng, ruột in trên giấy conqueror), mỗi cuốn có một số riêng (trong bảng số từ 1 đến 100). Những bản sách này ra mắt khiến một số người trầm trồ vì đẹp, vì sự cầu kỳ, kỹ lưỡng. Khi ấy, họa sĩ Trần Đại Thắng được đánh giá là “người nối lại một thú chơi từ trước năm 1975”.

Vốn là người thích tự làm khó mình, họa sĩ Trần Đại Thắng tham gia các hội chợ sách quốc tế, tìm hiểu về công nghệ làm sách bìa da. Năm 2019, Đông A hợp tác với nghệ nhân đóng bìa ở Nha Trang tung ra thị trường bản đặc biệt là tiểu thuyết “Anh em nhà Karamazov”. Tiếp đó là những cuốn “Bố già”, “Thiên hoàng minh trị”… Những cuốn sách đánh dấu sự trở lại của dòng S100 đồng thời “nâng tầm” dòng sách này lên một bậc.

Sách ra đến đâu, bán hết đến đó. Mà lạ, 100 cuốn bản đặc biệt chỉ bán qua mạng và trong vài phút đã được người chơi đặt mua hết, trả tiền ngay lập tức, dù giá cao hơn nhiều lần bản phổ thông. Cầm những cuốn sách này trên tay, độc giả, nhà sưu tập hài lòng, nhưng họa sĩ Trần Đại Thắng thì chưa, vì tự anh nhận ra một số nhược điểm.

Với phương châm, “ngày hôm nay phải tốt hơn ngày hôm qua”, đầu năm 2020, khi biết tin chuyên gia Dư Thanh Khiêm (Bỉ) về nước tổ chức khóa học dạy đóng sách, Trần Đại Thắng ngay lập tức đăng ký đi học. Dưới sự hướng dẫn của ông, Đông A đã mở ra một hướng đi mới và những tựa sách sau đó, như S365 “Đông Dương xinh đẹp và kỳ vĩ”, S100 “Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp”, S100 “Việt Nam sử lược”… đã gây kinh ngạc cho giới chơi sách ở Việt Nam. Tất nhiên, giá cả những ấn bản này không rẻ so với cộng đồng đọc sách thông thường (dao động từ 1 triệu đến 15 triệu đồng/cuốn).

Từ sự khởi động tâm huyết và quyết tâm ấy đã “kích hoạt” sự nhập cuộc của một số đơn vị xuất bản ở Việt Nam. Có thể kể tới những cái tên như NXB Kim Đồng, Phụ Nữ, Trẻ; các công ty sách: Nhã Nam, Thái Hà, Liên Việt… Từ đó, tạo nên một trào lưu thu hút khá đông các nhà sưu tập trẻ. Tuy nhiên, xu hướng người chơi sách ngày càng chuyên nghiệp, nên nếu chỉ làm bìa cứng, đánh số, thì khó chinh phục được những người chơi sách cá tính, đòi hỏi cao.

Khi sách lên “sàn”

Cũng cần nói thêm một chút về các “khái niệm”: S10, S100, S365, S500 mà dân chơi sách thời nay đang dùng. Những chữ này để chỉ đến số lượng từng cuốn: S10 tức là chỉ có 10 cuốn, S100 chỉ có 100 cuốn. Cứ như vậy, S365 chỉ có 365 cuốn… Mỗi cuốn đều được đánh số, vì thế, mỗi cuốn sách trở thành độc bản. Mà số, có khi lại được đánh theo kiểu để kỷ niệm năm sinh của tác giả. Như trong trường hợp S101 “Người kép già” được xuất bản để kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn Kim Lân nên được đánh số từ năm 1920 đến 2021. Bên cạnh đó, còn xuất hiện khái niệm “bản chữ A”, “bản chữ Ô”… Nếu cuốn sách đó có chữ ký và triện son của tác giả, dịch giả hay họa sĩ vẽ minh họa thì càng độc đáo. Đó là chưa kể, các đơn vị làm sách luôn tìm ra những “chiêu” khác nhau để tăng độ độc đáo của mỗi ấn bản đặc biệt. Nơi thì làm hộp giấy, nơi làm hộp sơn mài, nơi làm hộp giả da sang trọng đặt sách bên trong kèm theo quà tặng…

Như cuốn S100 “Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp” đến nay được nhiều người chơi sách săn lùng bởi cuốn sách này không chỉ có 100 bản được in ấn tuyệt đẹp, với những bức minh họa in màu riêng cho ấn bản giới hạn, mà còn bởi 100 cuốn sách này có chữ ký trực tiếp và triện son của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. Có thể nói, đó là những chữ ký cuối cùng của “ông vua” truyện ngắn đương đại Việt Nam.

Cũng chính vì số lượng ít, mà cộng đồng chơi sách trong thời gian qua tăng nhanh đáng kể, nên thường xảy ra tình trạng “cung không đủ cầu”. Từ thực tế này, xuất hiện những nhóm trao đổi, mua bán những ấn bản đặc biệt trên mạng. Thậm chí, một số “sàn đấu giá sách” cũng đã xuất hiện. Năm qua, giới chơi sách thời 4.0 đã chứng kiến những cuộc đấu giá sách kỷ lục. Nếu bản chữ A cuốn “Đông Dương xinh đẹp và kỳ vĩ” đã được gõ búa tới 130 triệu đồng thì bản chữ A “Bố già” S500 được gõ búa thành công với mức 260 triệu đồng. Sau đó, ấn bản đặc biệt sách “Cuốn theo chiều gió” bản bìa màu nâu Argil được một nhà sưu tập ở TP.HCM mua với giá 168,5 triệu đồng; một bản “Cuốn theo chiều gió” bìa màu xanh Avocado được một nhà sưu tập ở Hà Nội mua với giá 139 triệu đồng.

Thoạt nhìn nhiều người sẽ thấy “khó hiểu” vì số tiền mà những nhà sưu tập sẵn sàng bỏ ra để sở hữu một ấn bản đặc biệt là cao, thậm chí rất cao, so với giá bán một cuốn sách phổ thông được bày bán ngoài hiệu sách. Tuy nhiên, nếu có dịp tiếp xúc hoặc trò chuyện với những nhà sưu tập đương thời, mới thấy, họ có lý do riêng. Khi điều kiện sống cho phép, họ muốn sưu tập những cuốn sách có nội dung tốt, hình thức đẹp để trưng bày và thành lập thư phòng riêng cho gia đình.

“Nhiều người có thú vui sưu tập đồng hồ, máy ảnh, hay sưu tập rượu để trưng bày trong phòng khách của gia đình. Đó là sở thích đáng tôn trọng của họ. Còn tôi, tôi muốn sưu tập và trưng bày sách. Tôi muốn thông qua việc sưu tập này để lan truyền tình yêu sách nói riêng, văn hóa nói chung cho các con tôi”- một nhà sưu tập ẩn danh ở Hà Nội nói.

Điều này phần nào cũng lý giải băn khoăn của một số người, khi gần đây thấy thú chơi sách để trưng bày có vẻ rầm rộ. Khi được hỏi về hiện tượng một số người mua sách về để trưng bày, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh thẳng thắn nêu quan điểm: “Nếu đúng vậy thì tôi thấy mừng hơn lo. Tặng bạn bè một cuốn sách vẫn có ý nghĩa hơn là tặng một món quà thiên về vật chất. Cũng như trưng một tủ sách trong nhà vẫn tốt hơn là trưng một tủ rượu. Tới chơi nhà ai mà thấy trong nhà họ có một tủ sách là tôi thấy có cảm tình, thậm chí ngưỡng mộ. Mua sách để trưng, để tặng hay để khoe trên mạng, dù với bất cứ lý do gì cũng là cách quảng bá tuyệt vời cho sách, nhất là trong tình trạng chúng ta vẫn kêu ca là việc đọc đang xuống cấp, đang thui chột”.

Đối với những người sưu tập và chơi sách ấn bản đặc biệt, bao giờ họ cũng mua thêm ấn bản phổ thông để đọc. Thi thoảng, họ mở những ấn bản đặc biệt ra để ngắm nghía các họa tiết, các minh họa và thủ bút của tác giả, dịch giả hay họa sĩ. Có người vân vi nhìn những con số đóng trong cuốn sách, có khi đó là năm sinh của tác giả, có khi đó là bản đóng số 1, lại có khi đó là năm sinh của chính mình… Nó như một cái thú mà nếu ngoài cuộc, ít ai có thể thấu cảm.