Quy hoạch phát triển quốc gia: Trọng tâm phải là tăng năng suất

Năng suất đã đình trệ trong gần một thập kỷ

Dự thảo Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn 2050 mà Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng đặt mục tiêu: Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đạt khoảng 7,0%/năm giai đoạn 2021-2030; GDP bình quân đầu người theo giá hiện hành đến năm 2030 đạt khoảng 7.500 USD, đến năm 2050 đạt khoảng 27.000-32.000 USD. Dự kiến vốn đầu tư phát triển giai đoạn (2021-2030) bằng khoảng 35,0% GDP, tương đương khoảng 50 triệu tỷ đồng. Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư tăng lên so với thời kỳ trước; hệ số ICOR giai đoạn 2021-2030 giảm xuống mức 4,9 so với khoảng 7,0 của thời kỳ 2011-2020.

Ông Danny Leipziger - chuyên gia của WB đánh giá: “Một số mục tiêu trong dự thảo có thể quá lạc quan, bao gồm mục tiêu tăng trưởng GDP 7% trong phần còn lại của thập kỷ và dự kiến cải thiện hệ số ICOR có vẻ phi thực tế”.

Đồng quan điểm, TS. Shahid Yusuf đến từ WB chỉ ra, để đạt được tỷ lệ này không chỉ đòi hỏi đầu tư bền vững về vốn, con người mà quan trọng hơn là nâng cao TFP, vốn đã đình trệ trong gần một thập kỷ qua.

Nhìn vào những điểm nghẽn nội tại của nền kinh tế, bà Carolyn Turk chỉ ra, tăng trưởng kinh tế Việt Nam vẫn dựa trên huy động FDI năng suất thấp.

Một nghiên cứu trước đó chỉ ra rằng, năng suất lao động của khu vực FDI sau năm 2000 có sự suy giảm khi họ chuyển dịch cơ cấu đầu tư từ thâm dụng vốn và công nghệ sang thâm dụng lao động.

Năng suất lao động của Việt Nam hiện vẫn thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực

Số liệu từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng cho thấy, sự đóng góp của vốn, lao động và TFP vào tăng trưởng GDP của Việt Nam mới chỉ chiếm xấp xỉ 40%. Trong khi đó, tỷ lệ này tại các nước có mức thu nhập trung bình cao như Trung Quốc là 52%; Thái Lan là 53% và Malaysia là 50%.

Bên cạnh đó, khoảng cách tuyệt đối giữa năng suất lao động của Việt Nam với hầu hết các nước trong cùng khu vực ở trình độ phát triển cao hơn lại có xu hướng gia tăng do tốc độ tăng trưởng GDP của ta có xu hướng giảm dần, thấp hơn các nước trong cùng thời kỳ đầu công nghiệp hóa.

Câu chuyện nâng cao năng suất càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh Việt Nam sắp bước qua thời kỳ dân số vàng, lợi thế nhân công giá rẻ đang mất dần. Cùng với đó là quá trình số hóa, tự động hóa đang diễn ra khiến các ngành sản xuất sử dụng ít lao động hơn.

TS. Shahid Yusuf cũng chỉ ra những xu hướng đang diễn ra trên thế giới cần phải tính đến, đó là tỷ trọng lĩnh vực sản xuất trong GDP đang giảm dần, các dịch vụ cả chính thức và phi chính thức trở thành nguồn việc làm chính. Bên cạnh đó là áp lực di dân vào đô thị - các thành phố chuyên biệt, các siêu đô thị và sự xuất hiện của các khu vực đô thị lớn (hay còn gọi là siêu thành phố).

Đầu tư trọng điểm tương xứng với quy mô

Để có thể hiện thực hóa các mục tiêu mà dự thảo Quy hoạch đưa ra, cũng như mục tiêu mà Đại hội Đảng XIII đề ra là đưa Việt Nam trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045, bà Carolyn Turk khuyến nghị: Quy hoạch không gian phát triển quốc gia cần phải làm sao để tăng năng suất trong tương lai.

“Đây là lúc nên suy nghĩ cách đầu tư nâng cao năng suất trong 20 năm tới, trong đó xem xét những thách thức phát triển bức thiết ở quy mô quốc gia để có cấp độ quy mô đầu tư tương xứng như quản lý tài nguyên nước, rác thải, khả năng chống chịu biến đổi khí hậu... Như vùng duyên hải với 28 tỉnh thì vấn đề chống biến đổi khí hậu phải là vấn đề quốc gia chứ không phải của cấp tỉnh”, bà Carolyn Turk cho biết.

“Nâng cao năng suất không phải chỉ là quy hoạch mà phải biến nó thành hiện thực. Phải có hoạt động đầu tư theo đúng quy mô xử lý những vấn đề lớn của Việt Nam trong 20 năm tới", bà nói thêm. "Việt Nam có nhiều phương án huy động vốn đầu tư nhưng làm sao để có cơ chế cho nguồn vốn điều chỉnh tập trung cho khoảng 10 đến 20 tỉnh động lực”.

Trong khi ông Danny Leipziger cũng phân tích, không phải tất cả các khoản đầu tư đều có mức độ cấp thiết như nhau và Quy hoạch nên làm rõ điều này. Hơn thế, trong bối cảnh sự bất ổn gia tăng trong những năm gần đây và có thể kéo dài ít nhất trong trung hạn, ông khuyến cáo lợi ích và chi phí của các khoản đầu tư lớn, thâm dụng vốn cần được cân nhắc cẩn thận hơn để giảm thiểu khả năng một số dự án này có thể trở thành tài sản bị mắc kẹt. Hơn nữa, bất kỳ Quy hoạch nào cũng phải là một tài liệu sống cho phép điều chỉnh các ưu tiên đầu tư để tính đến những phát triển không lường trước được, những cơ hội mới, phải hoạt động giám sát và đánh giá.

TS. Shahid Yusuf cũng khuyến nghị, để đạt được tốc độ tăng trưởng mục tiêu, Việt Nam phải thúc đẩy và khai thác năng suất của một số khu vực lớn có sự kết hợp giữa sản xuất và dịch vụ thương mại. Đồng thời, phải thúc đẩy sự dịch chuyển lao động và chuyển nguồn lao động đến các vùng tập trung năng động; Phát triển hệ thống giao thông nội đô hiệu quả để hỗ trợ di chuyển lao động và tiếp cận việc làm hơn là vận chuyển liên tỉnh.

Đặc biệt đối mặt với biến đổi khí hậu, Việt Nam phải bảo vệ tài sản đô thị quý giá nhất của mình và không phân tán tài nguyên một cách kém hiệu quả qua các vùng ven biển và các khu định cư khác.