Ngôi nhà di sản của những người làm báo

Xuất phát từ ý tưởng, tâm huyết gìn giữ, tôn vinh và phát huy truyền thống tốt đẹp đó của các thế hệ người làm báo Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam đã hoàn thiện Đề án xây dựng Bảo tàng Báo chí Việt Nam. Ngày 21/8/2014, đề án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Khoảng thời gian từ tháng 8/2014 đến tháng 7/2017 là thời kỳ ban quản lý các dự án thành phần nỗ lực triển khai các hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, xây dựng các bộ sưu tập hiện vật, tài liệu về báo chí và bước đầu xác lập kho cơ sở, hình thành bộ máy nhân sự để đáp ứng điều kiện thành lập bảo tàng theo quy định của Luật Di sản Văn hóa.

Khách tham quan Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Đến ngày 28/7/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1118/QĐ-TTg về việc thành lập Bảo tàng Báo chí Việt Nam. Theo quyết định của Thủ tướng, Bảo tàng Báo chí Việt Nam thực hiện nhiệm vụ sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày và giới thiệu các di sản văn hóa phản ánh tiến trình hình thành và phát triển của nền báo chí Việt Nam. Bên cạnh đó, bảo tàng có nhiệm vụ nghiên cứu khoa học phục vụ việc bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa báo chí Việt Nam… Bảo tàng chính thức đi vào hoạt động từ 19/6/2020.

Bà Trần Thị Kim Hoa - Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam cho biết, khi chính thức có quyết định thành lập, bảo tàng đối mặt nhiều khó khăn. Khó khăn dễ hình dung nhất là sự mai một, thất lạc, vắng bóng của những tờ báo thời kỳ đầu, làm sao tìm lại được, có được trong tay, rồi mới nói tới việc trưng bày, giới thiệu, khai thác và phát huy giá trị di sản. Thời gian, khí hậu, chiến tranh là chuyện lớn, nhưng còn có những chuyện “nhỏ mà không nhỏ” như sự xao lãng hay thói quen đọc xong là bỏ đối với những tờ báo in đều dẫn đến hậu quả rút ngắn tuổi đời, giảm thiểu sự tồn tại của chúng. Phải chạy đua với thời gian, phải làm tất cả những gì có thể để níu kéo những bản nhật trình thời xa xưa còn sót lại đâu đó trong bộ sưu tập cá nhân hiếm hoi của ai đó để chúng không tiếp tục “lên đường”, hay những bản báo viết tay, in bằng đá, bằng thạch trong những năm đầu thế kỷ 20 không tiếp tục bị cũ nát hay bị phá hủy hoàn toàn… “Nói chung, hành trình của Bảo tàng chúng tôi từ khi ra đời đến nay, ở góc độ thực tế có thể nói đó là hành trình “từ không đến có”, từ “không thể” trở thành “có thể”, vất vả và áp lực vô cùng nhưng rất vui và rất tự hào”, bà Kim Hoa nói.

Quả vậy, điều làm nên hồn cốt của mỗi bảo tàng, đó là hiện vật. Những hiện vật sẽ kể câu chuyện của quá khứ, tái dựng một lịch sử của những người làm báo. Hiện tại, nội dung trưng bày tại bảo tàng bao gồm 5 phần: Báo chí Việt Nam giai đoạn 1865-1925, Báo chí Việt Nam giai đoạn 1925-1945, Báo chí Việt Nam giai đoạn 1945-1954, Báo chí Việt Nam giai đoạn 1954-1975, Báo chí Việt Nam giai đoạn 1975 đến nay. Các không gian trưng bày được bố trí trên diện tích gần 15.000 m2 và được trưng bày bằng giải pháp đồ họa trên đai vách, bằng hiện vật, tư liệu gốc và phục chế trong tủ, bục, giá, kệ, trục quay… thông qua các giải pháp công nghệ phát thanh-truyền hình-số hóa để phục vụ tối đa nhu cầu công chúng khi đến với bảo tàng.

Theo bà Trần Kim Hoa, khi đến với Bảo tàng Báo chí Việt Nam, rất nhiều nhà báo có tuổi và cả những nhà báo trẻ, đều bày tỏ rằng họ thấy mình nhỏ bé trước những cống hiến lớn lao của các thế hệ nhà báo tiền bối. “Những năm 1865-1925, người dân mình hầu hết không biết chữ, báo chí quốc ngữ vẫn ra đời, vẫn phát triển, bởi những nhà báo yêu nghề, làm nghề và ngẩng cao đầu kiêu hãnh với ngòi bút trong tay; nhiều người còn dám bày tỏ lòng yêu nước trước nhà cầm quyền thực dân và luật pháp đô hộ hà khắc. Có tờ báo như tờ “Le Nhà quê”, năm 1926, chỉ ra được số đầu tiên và cũng là số duy nhất thì bị đình bản, chủ nhiệm kiêm chủ bút Nguyễn Khánh Toàn lập tức bị thống đốc Nam Kỳ bắt giam và xử án. Thời kỳ cách mạng, báo chí cách mạng được kiến tạo bằng niềm tin và ý chí kiên cường, sẵn sàng đánh đổi bằng xương máu và lao tù vì lý tưởng cách mạng của những cây bút xuất sắc như các lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, Hà Huy Tập, Lê Hồng Phong, Nguyễn Đức Cảnh, Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp…”, bà Hoa dẫn chứng.

Thời chống Mỹ, báo chí của chúng ta đã phát triển lên một bước. Ở hậu phương miền Bắc, truyền hình ra đời dưới bom Mỹ. Ở tiền tuyến miền Nam, báo chí có mặt từ trên đỉnh Trường Sơn đến tận chiến khu Tây Ninh… “Chỉ thế thôi, đã có thể hình dung được cha ông ta đã làm báo gian khổ và vinh quang thế nào. Kể từ năm 1945 đến nay, đã có trên 500 người làm báo hy sinh vì Tổ quốc và nhân dân, vì sự nghiệp báo chí cách mạng Việt Nam. Bức tường tưởng niệm các nhà báo - chiến sĩ đã ngã xuống, hiện đã được dựng lên tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam để bày tỏ niềm tôn kính và biết ơn, vẫn luôn được nhiều công chúng và đồng nghiệp báo chí hôm nay tìm đến…”, bà Hoa nói.

Trải qua một thời gian ngắn, các cán bộ Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức nhiều cuộc vận động, tiến hành nhiều chuyến đi, gặp gỡ, tiếp xúc với các nhà báo lão thành, hoặc gia đình. Thống kê bước đầu cho thấy, hiện bảo tàng đang lưu giữ và giới thiệu hơn 30.000 hiện vật. Mỗi hiện vật đều có thể cất lên tiếng nói, kể một câu chuyện. Những câu chuyện không chỉ về người và nghề, mà qua đó vang vọng những câu chuyện của lịch sử dân tộc.

Tuy nhiên, theo bà Kim Hoa, hiện mới chỉ có khoảng 700 hiện vật và tư liệu được xét chọn trưng bày trong các không gian của bảo tàng, trong đó 95% là bản gốc. Vẫn còn nhiều bộ báo chí quý các thời kỳ, đặc biệt là một số hiện vật quý chưa được đưa vào trưng bày thường xuyên. Ví như bộ sưu tập báo chí nước ngoài với hình ảnh Hồ Chủ tịch trên trang bìa, báo chí yêu nước Sài Gòn trước 1975, chiếc đài bán dẫn sử dụng để khai thác tin tức phục vụ làm báo ở chiến khu Đông Nam Bộ những năm 60 của thế kỷ trước...

Giám đốc bảo tàng báo chí cũng cho biết, còn rất nhiều hiện vật, tư liệu quý vẫn đang chờ thời điểm thích hợp để ra mắt công chúng. “Việc có thể làm trước mắt là, chúng tôi đã và sẽ tiếp tục nỗ lực nghiên cứu, làm sao có thể khai thác giá trị của di sản tốt nhất, phục vụ công chúng hiệu quả nhất”, bà Hoa chia sẻ, đồng thời khẳng định: Hiện vật là bằng chứng thuyết phục nhất, trung thực nhất. Phải có hiện vật thì mới kể được câu chuyện làm báo chính xác và hấp dẫn. Điều này khiến chúng tôi càng kiên trì và nung nấu quyết tâm, sẵn sàng đi nhiều hơn, gặp nhiều hơn, không ngại khó, không ngại khổ. Chỉ có như vậy, mới có thể có may mắn có được những cơ hội, có được những may mắn. Trong mấy năm qua, ngồi một chỗ chờ sung rụng không bao giờ là cách mà chúng tôi chọn lựa nhằm tiếp cận những mục tiêu đã đề ra!

Sau hơn 2 năm đi vào hoạt động, mặc dù trải qua thời gian giãn cách do đại dịch Covid-19 bủa vây, tuy vậy, trong những khoảng thời gian an toàn cho phép, Ban giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức được nhiều sự kiện, triển khai nhiều cuộc trưng bày chuyên đề, các tọa đàm khoa học được công luận, công chúng đón nhận và đánh giá cao. Có thể nhắc tới các cuộc gặp gỡ, tọa đàm, trưng bày chuyên đề: “Nhà báo Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh”; “Báo chí Việt Nam - Một thế kỷ đề tài nữ, tác giả nữ”; “Nhà báo Trương Vĩnh Ký”; “Nghệ thuật tuyên truyền và đời sống đất nước trong tranh cổ động”; “Báo chí Việt Nam 1865-2020: Những ấn phẩm đầu tiên”; “Báo Giải phóng - Tờ báo trên tuyến lửa”; “Báo chí Việt Nam 1946-1954: Từ Thủ đô Hà Nội đến Chiến khu Việt Bắc”…

Bên cạnh đó, bảo tàng đã đón tiếp nhiều nhà báo, cơ quan báo chí, gia đình nhà báo, nhà nghiên cứu, sinh viên ngành báo chí, truyền thông, Việt Nam học, văn học… đến tham quan, tìm hiểu, học tập. Từ ngày 19/6/2020 đến nay, trong những thời điểm an toàn, bảo tàng đã đón khoảng 8.000 lượt khách tham quan. Một số cơ quan báo chí lớn đã tổ chức nhiều đoàn tham quan, tổ chức sinh hoạt chi bộ ngay tại bảo tàng…

“Khó khăn lớn nhất đối với chúng tôi lúc này chính là làm sao đến được với công chúng nhiều hơn, được công chúng quan tâm nhiều hơn. Ngoài quyết tâm, chúng tôi đang rất cần thời gian và khả năng sáng tạo nhằm rút ngắn những quãng đường dài phía trước…”, bà Hoa chia sẻ.