Mùa hoa trổ từ vồng ngực đá

“Trên này chỉ có hai mùa, mùa mưa và mùa sương! Mùa mưa trời đất xầm xì không ngớt, mùa còn lại, sương cứ mịt mùng từ sáng đến tối, ẩm sâu hơn cả mưa. Non trưa rạng được đôi chút, chẳng đáng gì”, một chiến sĩ trên trạm kiểm soát biên phòng đồn Thu Lũm (huyện Mường Tè, Lai Châu) giải thích khi thấy tôi lúng túng kéo chiếc khăn từ cổ lên trùm kín đầu. Nếu chậm tay, sương sẽ ướt đẫm tóc ngay chính khi ngồi phòng khách của trạm.

Thường một tháng một lần, anh em dưới đồn biên phòng sẽ lên trạm cùng đồng đội ăn chung bữa cơm. Bữa ăn không chỉ có bộ đội mà cả bà con đồng bào, các cô giáo, cán bộ dưới xuôi lên công tác ghé chợ biên giới chơi, gặp bữa vẫn ăn cùng. Gần trưa, bếp được nhóm lên, sương mỗi lúc thêm mờ mịt. Bếp chỉ một người nấu, còn lại từ chỉ huy đến chiến sĩ, khách khứa đều ngồi trên những chiếc ghế gỗ con con, giống ngày ở quê chúng ta hay ngồi đợi bà hoặc mẹ thổi cơm, vừa vùi khoai sắn vừa nhặt từng hạt thóc nổi lép bép thành bỏng trắng tựa hoa ngâu.

“Rửa thêm tí rau thơm đi”, “Nấm chừng này chưa đủ”, “Tiện tay nướng luôn vài quả ớt, nhớ để lại chút ớt tươi”… Đến giờ khắc ấy, tôi cam đoan rằng mình chưa từng dự phần vào bếp ăn nào nồng nã, sinh động đến thế. Có cá, có gà, có vô số rau củ quả, đến những quả ớt bóng bẩy nửa xanh nửa đỏ cũng được chế biến nhiều cách: Quả nướng trên than hồng, quả cắt xéo thả mắm nguyên chất, quả dầm nát quyện muối trắng, tiêu đen... Khung cảnh ấy trái ngược hoàn toàn phòng khách đẫm sương, bốn bề tường mốc meo loang lổ.

Hóa ra, dù ta ở thôn quê, thành thị hay lên đồn biên phòng vùng biên ải, để chạm vào nỗi ấm nồng, yêu thương chỉ cần tìm căn bếp. Bếp trên trạm có con mèo ngúng nguẩy, chốc chốc chấm đuôi vào đám tro lạnh, đập mạnh xuống nền nhà. Mấy người kề bên trỏ một ngón tay gõ gõ vào đám lông xám ra chiều cưng nựng nó. Chúng tôi là khách, cũng được quan tâm, chăm lo theo cách rất đặc biệt. Mọi người xích ra nhường chỗ, hỏi han có quen ăn món này, món kia không.

Từ trạm về đồn biên phòng Thu Lũm, lúc xe gần tới nơi, nhìn lên bản sẽ thấy một tán cây cổ thụ hàng nghìn năm tuổi, nhiều ngọn lớn tỏa ra tứ phía mọc ngay vị trí đầu tiên của khoảnh rừng. Người Hà Nhì gọi đó là rừng thiêng, hàng năm luôn diễn ra những nghi lễ lớn và không ai được phép xâm phạm dù chỉ là những loài cây cỏ yếu mềm hay thân cổ thụ mục ruỗng.

Đầu năm mới, người dân làm lễ cúng trời để tạ ơn mẹ thiên nhiên ban mưa thuận gió hòa giúp bản làng trù phú, ấm no và cầu may trong năm tới. Đây được coi như một nghi thức quan trọng nhất trong năm của người Hà Nhì được thực hiện ở rừng thiêng vào đúng lúc mặt trời bắt đầu ló rạng. Cũng như nhiều tín ngưỡng khác, giá trị tinh thần ấy tiếp thêm niềm tin để người dân nơi phên giậu Tổ quốc vững vàng đương đầu với những khó khăn, thử thách; sẵn sàng cùng bộ đội biên phòng bảo vệ từng tấc đất, rừng cây.

Mỗi nhà dân được nối nhau bằng đường dốc và tường đá. Con đường đất ngày nắng bụi bặm ngày mưa sình lầy xưa giờ được đổ bê tông rất khang trang, sạch đẹp. Tường đá thì vẫn y nguyên, hiện hữu cho sự thẩm mỹ, cần mẫn của bà con nhiều năm tháng lên núi nhặt đá dăm về xếp đặt không gian sống, trang trí thêm cho những mảnh vườn hoa màu, dược liệu.

Các chiến sĩ biên phòng đưa chúng tôi lên đỉnh núi Pa Thắng để tận mắt chiêm ngưỡng tảng đá trắng huyền thoại được bà con đồng bào coi như một vị thần trấn ải nơi địa đầu Tổ quốc. Giữa đỉnh đồi hoang vắng nổi lên khối đá cao chừng mét rưỡi, hình dáng người đàn ông trầm tư, tọa vững chãi trên chân đế rộng hướng về phía dòng suối chảy róc rách dưới chân đồi. Đồng bào truyền miệng nhiều câu chuyện khá ly kì về tảng đá từ thuở di cư, người dân chọn lập bản dưới chân tảng đá hình một vị thần để được che chở cho tới chuyện “đá vọng thê” kể sự tích đôi vợ chồng chạy lạc, người vợ quay lại tìm chiếc khăn đánh rơi mà người dân tộc mình quan niệm đó như hồn vía không thể mất. Lúc quay lại, người chồng chờ vợ trong thiên tai, biến động đã hóa thành tảng đá cùng đứa con.

Bây giờ, những người già ở Thu Lũm vẫn hát câu hát được lưu truyền khi ai đó gợi nhớ câu chuyện nhuốm màu sử thi, huyền tích: “Em hóa con bướm bay đến với anh/ Em đừng hóa con bướm cánh đen, viền xanh, vằn tím, đốm vàng/ Nó là con bướm không lành...”. Hỏi chuyện, người Hà Nhì không chỉ tôn thờ tảng đá trắng trên đỉnh núi Pa Thắng mà ở nhiều vùng đất khác, họ luôn có tục thờ đá với nghi thức tín ngưỡng gọi là Thổ Ty cầu mong no ấm, an cư lạc nghiệp.

Tôi hướng mắt ra khoảnh sân rộng rãi, sạch sẽ của đồn biên phòng. Bốn bề cây rừng xanh um, cây ở đồn lại ngả sắc vàng úa dù được chăm sóc tốt. Hỏi ra, đó toàn giống cây từ xuôi đưa lên, có cây đến vài năm vẫn chưa thể thích nghi mưa nắng biên thùy. Trái ngược khung cảnh ấy, mỗi mùa xuân về, hàng đào thẳng băng luôn bật lá xanh, hoa thắm từ thân cây cằn cỗi mốc thếch địa y.

“Tất cả những cây kia đều do khách của đồn biếu tặng. Ai mới về đồn nhận công tác hoặc chuyển đi cũng trồng một cái cây”, một chiến sĩ người Mông giới thiệu cho khách. “Hoa đào đẹp quá. Nhiều người quen gọi là đào đá, khác hẳn loại đào màu hồng ửng, cánh mỡ màng dưới xuôi. Mình thấy hoa đào trên này hoang dại, se sắt như trổ ra từ những vồng ngực đá”, khách cũng vui vẻ góp chuyện. “Các anh chị có thích không, bộ đội tặng cả gốc đào này về xuôi chơi Tết? Bộ đội nói thật mà, cây thì trồng lại được, nhưng người về rồi khó lên đây lắm! Cứ nhìn vào mắt nhau thì biết thôi”. Câu nói pha niềm tiếc nuối của người lính trẻ khiến ai nấy đều cay mắt. Lại cùng nhau bước trên con đường quanh co dốc, tôi lặng đứng trên mỏm núi vắng hiu, mặc mây chiều từ lòng thung lũng cuồn cuộn dâng ngập dấu chân. Phút chốc, người hòa vào núi, núi đổ bóng người.