Ký ức những mùa "Xuân chiến khu"

Rừng xanh máu lửa

Vậy mà đã 60 năm trôi qua kể từ khi căn cứ "Trung ương Cục miền Nam" được thành lập (1961-2021). Người hướng dẫn đưa chúng tôi đến trước sa bàn lớn mô tả chi tiết cánh rừng Rùm Đuôn và những đơn vị ở chiến khu Chàng Riệc (gọi tắt là chiến khu R). Hiện có thể nói mỗi một gốc cây trong rừng đánh dấu một hố bom mà máy bay giặc Mỹ đã từng đến đây bắn phá suốt ngày đêm. Nhất là từ khi mặt trận giải phóng ra đời. Đây là bộ chỉ huy cách mạng miền Nam và là căn cứ địa cách mạng ngày một lớn mạnh. Chiến khu nằm trong cánh rừng hiểm trở ở phía bắc thành phố Tây Ninh, giáp biên giới Campuchia cách trung tâm chừng 100 cây số. Giặc Mỹ đã hạ quyết tâm xóa trắng khu rừng rộng hàng vạn héc ta này.

Và chiến dịch Junction City đã ra đời do đại tướng William Westmoreland chỉ huy (2-1967). Chúng hùng hồn tuyên bố chỉ trong mươi ngày là đốt cháy chiến khu R và tiêu diệt toàn bộ đầu não cách mạng miền Nam. Chúng tôi hồi hộp đứng bên chiếc sa bàn diễn tả lại trận đánh suốt 53 ngày đêm của các chiến sĩ giải phóng quân. Bài hát "Xuân chiến khu" của nhạc sĩ Xuân Hồng bất ngờ vang lên phụ họa cho lời thuyết minh hào sảng qua bộ phim tài liệu. Câu chuyện diễn ra trước mắt chúng tôi như mới ngày nào vào mùa xuân năm ấy.

Giặc Mỹ huy động hơn 45.000 quân bao vây chiến khu. Trên không chúng cho máy bay rải thảm bom cháy và hóa học. Chúng câu pháo liên tục đánh vùi dập khu rừng. Những khối lửa bùng cháy. Cánh rừng gãy đổ từng mảng trắng trong khói bom. Sau đó giặc Mỹ đổ bộ quân bộ binh tấn công vào khu bộ chỉ huy. Cánh rừng cháy dở và im lặng như không. Những cây cổ thụ còn khói um trên trời cao. Hàng trăm hố bom lênh loáng những cây đổ và hầu hết những ngôi nhà bị đánh sập. Chúng hùng hổ tiến sâu và chia các ngả đường vào trung tâm chiến khu.

Nhưng đột nhiên có pháo hiệu lệnh giặc Mỹ sững lại. Chúng còn đang ngơ ngác nhìn quanh thì bỗng từ hố bom các chiến sĩ cải trang đội lá cây bật dậy. Hàng trăm lựu đạn ném tới tấp vào hàng ngũ giặc. Cùng với đó cuộc chiến đánh giáp lá cà của chiến sĩ ta quá dũng mãnh làm giặc Mỹ hoảng loạn. Chúng không hề nghĩ tới điều này. Từ những căn hầm chiến địa đã được quân giải phóng chuẩn bị nghênh chiến. Không từ nan các chiến sĩ ôm bom đánh thẳng vào xe tăng giặc. Hàng trăm dũng sĩ xốc thẳng lưỡi lê chiến đấu một mất một còn. Giặc Mỹ thực sự hoảng sợ đã bám theo xe tăng rút chạy bỏ lại hàng trăm xác chết.

Sau đó, cuộc chiến đấu ngỡ như không bao giờ dứt vì hàng ngàn quân lính giặc điên cuồng tấn công và bao vây chiến khu. Quân đội ta tổ chức chiến thuật cho từng góc rừng đón giặc. Hàng chục cuộc tàn sát và hành quân thần tốc của chúng đều bị đánh sập. Sau 53 ngày đêm giặc Mỹ đã phải bỏ của chạy lấy người vì lực lượng của chúng bị tiêu hao quá lớn cùng với hàng trăm thiết giáp và máy bay bị nổ tung. Chiến dịch "Tìm và diệt" của giặc Mỹ bị thất bại hoàn toàn.

Những ký họa chiến binh

Chúng tôi thật may mắn khi được gặp họa sĩ Võ Đồng Minh người đã từng cầm súng chiến đấu bên chiến hào năm đó. Ông là họa sĩ được đào tạo ngay trong chiến khu R (Mỹ thuật giải phóng khóa I-1964). Họa sĩ sinh năm 1942 ở vùng biên giới Tân Biên, Tây Ninh. Ông kể trước đó đội ngũ văn nghệ sĩ khá đông tham gia cách mạng tại chiến khu R. Đặc biệt nhạc sĩ Xuân Hồng quê ở Tây Ninh người đã sáng tác bài hát "Xuân chiến khu" nổi tiếng vào năm 1963. Cùng với đó là "Bài ca may áo" nhạc sĩ Xuân Hồng còn có ca khúc "Tiếng chày trên sóc Bom Bo". Riêng bài "Xuân chiến khu" được coi là tiêu biểu và luôn luôn được trình bày trong các hội nghị. Cùng thời với Xuân Hồng còn có các nhạc sĩ Thuận Yến, Lưu Hữu Phước, Hoàng Việt... Họa sĩ Võ Đồng Minh hào hứng kể chiến khu R rất gian lao vất vả nhưng luôn luôn lạc quan với những giai điệu cách mạng thuở ban đầu với những bài hát hay như "Lá Xanh", "Lên ngàn" (Hoàng Việt) hay "Lên đàng" (Lưu Hữu Phước) và đặc biệt là "Xuân chiến khu" của Xuân Hồng. Mỗi khi chiến dịch đến là đội ngũ văn nghệ sĩ vào trận như trẩy hội. Hăng say và dũng cảm. Tất cả vừa cầm súng vừa cầm bút.

Họa sĩ Võ Đồng Minh bồi hồi nhớ lại những chuyến đi thực tế vẽ trên chiến hào giữa bom rơi đạn nổ. Khi cuộc chiến quyết liệt và hiểm nguy ông cùng đồng đội cầm súng bắn giặc. Họa sĩ kể bạn đồng môn là nữ họa sĩ Đặng Ái Việt đã trực tiếp chiến đấu trong một trận càn của giặc Mỹ. Bà đã tiêu diệt mấy tên lính Mỹ và được công nhận danh hiệu dũng sĩ diệt Mỹ. Bà đã cùng mọi người vẽ ký họa chiến trường rất dũng cảm. Nhóm họa sĩ này kiêm trang trí và vẽ cho đội tuyên truyền và ra chiến trường làm tin cho những tờ báo quân đội và báo Giải phóng. Hàng chục tác phẩm của họa sĩ Võ Đồng Minh ký họa hay sáng tác tại trận địa đã được in trên các báo Nhân dân, Quân đội Nhân dân và Giải phóng. Đặc biệt là những tranh cổ động và đả kích khi xảy ra chiến dịch (Tìm và diệt) của giặc Mỹ và cuộc Tổng tiến công Mùa xuân 1968 trên toàn miền Nam.

Họa sĩ Võ Đồng Minh cho chúng tôi xem hàng trăm ký họa và tranh bột màu sáng tác trong thời kỳ sống và chiến đấu ở chiến khu R. Đặc biệt ông nhớ lại một kỷ niệm sâu sắc không thể nào quên. Đó là vào ngày Bác Hồ mất (2-9-1969). Ban chỉ huy Trung ương Cục quyết định làm lễ truy điệu tưởng nhớ Bác cùng với nhân dân toàn quốc vào ngày 5-9-1969. Ông và họa sĩ Kim Bạch được phân công vẽ chân dung Bác Hồ. Họa sĩ kể tâm trạng khi đó vừa mừng vừa lo. Mừng là được cấp trên tín nhiệm phân công nhiệm vụ. Lo là vì ảnh mẫu Bác không hề có trong tay. Họa sĩ đã mở rộng một cuộc khảo sát qua những lãnh đạo đã có dịp gặp Bác Hồ ở ngoài Bắc tả lại; hoặc có người đã từng được xem ảnh Bác trên báo chí. Nghe mọi người tả và mấy đêm liền ông mở đài chờ đón nghe các bài hát về Bác Hồ để hình dung ra chân dung Người. Từ những góc tưởng tượng cùng với nỗi xúc động trong tâm hồn họa sĩ phác họa những nét đầu tiên vẽ chân dung Bác Hồ. Ông đã cùng họa sĩ Kim Bạch hiệu chỉnh từng đường nét khá tỉ mỉ về chòm râu hay ánh mắt nhân từ của Người. Sau mấy đêm bức tranh chân dung Bác Hồ đã hoàn thành. Một số đồng chí lãnh đạo Cục khi duyệt cũng đã bất ngờ khi nhận ra đúng chân dung Bác Hồ do họa sĩ Võ Đồng Minh hoàn thành.

Dư âm "Xuân chiến khu"

Sau đó chúng tôi được họa sĩ Võ Đồng Minh dẫn đi thăm các lán trại làm việc của các đồng chí lãnh đạo Trung ương Cục miền Nam. Đó là những di tích còn nóng bỏng không khí chiến đấu cách đây 60 năm. Họa sĩ Võ Đồng Minh kể từ khi vẽ chân dung Bác ngày đó cho đến nay ông đã vẽ đủ bộ 79 bức tranh chân dung Bác Hồ (khổ lớn) qua các giai đoạn cách mạng. Đó là một dự án mang tính định mệnh cho cuộc đời họa sĩ. Bởi trong lễ truy điệu Bác, họa sĩ bất ngờ có một quyết định dành suốt cuộc đời sau này của mình chuyên vẽ chân dung Bác Hồ và các lãnh tụ cách mạng Việt Nam. Đó là những mùa xuân của cuộc đời ông.

Bất ngờ trước mặt chúng tôi là một đoàn cựu chiến binh đang mắc võng trong rừng cây chiến khu. Họ muốn trở lại không khí ngày nào với những ký ức thiêng liêng của công cuộc giải phóng miền Nam. Tất cả say sưa hát bài ca "Xuân chiến khu". Chúng tôi cùng họa sĩ Võ Đồng Minh hòa vào dòng người ấy để sống lại một thời luôn luôn ngân vang khúc ca: "Mùa xuân về trong chiến khu/ Tiếng chim rừng vang hót khắp nơi/ Mùa xuân về trong chiến khu/ Gió đưa cây rừng cành lá vi vu/ U ú u chim hót mừng mùa xuân thắng lợi...".