Tiếp cận thuốc và vắc-xin phòng dịch Covid-19

Cố vấn Nhà Trắng Fauci: Thử nghiệm vắc-xin đang đi đúng hướng và sẽ là nhân tố thay đổi cuộc chơi

Tổ chức Oxfam cho rằng, chi phí cung cấp vắc-xin Covid-19 cho một nửa dân số thế giới – 3,7 tỷ người nghèo - thấp hơn lợi nhuận trong bốn tháng của các hãng dược lớn. Nhận định này được đưa ra ngay trước thêm kỳ họp trực tuyến của Đại Hội đồng Y tế Thế giới dự kiến vào ngày 18/5 tới với sự tham dự của đại diện Bộ Y tế từ 194 nước. Oxfam dẫn ước tính của Quỹ Gates cho biết, chi phí mua sắm và chuyển giao vắc-xin an toàn và hiệu quả cho những người nghèo nhất thế giới vào khoảng 25 tỷ USD. Trong khi đó, 10 hãng dược lớn nhất thế giới có lợi nhuận là 89 tỷ USD trong năm ngoái, tức trung bình gần 30 tỷ USD chỉ trong bốn tháng. Như vậy, chỉ cần con số lợi nhuận 4 tháng này đã vượt mức chi phí vắc-xin cho 3,7 tỷ người nghèo nhất.

Oxfam kêu gọi không cấp bằng sáng chế độc quyền vắc-xin Covid-19

Trong dự thảo Nghị quyết gửi kỳ họp Đại Hội đồng Y tế Thế giới sắp tới, Liên minh châu Âu đã đưa ra đề xuất kêu gọi đồng sáng chế mang tính tự nguyện cho các bộ xét nghiệm, thuốc điều trị và vắc-xin ngừa Covid-19. Nếu đề xuất này trở thành bắt buộc và được áp dụng toàn cầu, thì tất cả các nước sẽ có thể sản xuất, hoặc nhập khẩu vắc-xin, bộ xét nghiệm và thuốc điều trị với chi phí thấp. Tuy nhiên, các tài liệu rò rỉ cho thấy đang có những nỗ lực nhằm loại bỏ đề xuất trên, khi nhấn mạnh vào việc cần tôn trọng độc quyền sáng chế của các công ty dược. Theo Oxfam, điều đó sẽ giúp các công ty dược có thể độc quyền sản xuất và định giá bất kỳ loại vắc-xin, phương pháp điều trị và bộ xét nghiệm - mặc dù rất có thể tiền thuế do người dân đóng góp đang được sử dụng để hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu và phát triển đó của các công ty dược.

Do đó, Oxfam hối thúc các chính phủ và hãng dược cần đảm bảo vắc-xin, bộ xét nghiệm và điều trị Covid-19 sẽ không được bảo hộ độc quyền sáng chế và được cung cấp công bằng đến tất cả các quốc gia và người dân. “Không đảm bảo được quyền tiếp cận vắc-xin miễn phí cho mọi người là một điều đáng xấu hổ”, ông Jose Maria Vera, Quyền Giám đốc Điều hành toàn cầu của tổ chức Oxfam nói. “Vắc-xin, bộ xét nghiệm và thuốc điều trị nên được cung cấp theo nhu cầu, chứ không phải qua đấu giá. Chúng ta cần vắc-xin, bộ xét nghiệm và thuốc điều trị an toàn và không bảo hộ độc quyền được sản xuất đồng loạt trên toàn cầu, kèm theo một kế hoạch phân bổ công bằng và minh bạch”.

Tổ chức này cho rằng, một khi vắc-xin và thuốc điều trị được sản xuất, sẽ xảy ra nguy cơ cao là các nước giàu có và hùng mạnh sẽ thắng thầu, như cách họ đã làm trong cuộc cạnh tranh các thiết bị y tế thiết yếu khác như đồ bảo hộ và máy thở ô-xy vừa qua, trong khi các nước nghèo sẽ phải chờ đợi.

Kế hoạch bốn điểm

Tháng 3 vừa qua, hãng dược Gilead đã chuyển hướng mở rộng độc quyền đối với một loại thuốc điều trị Covid-19 tiềm năng, và chỉ từ bỏ sau khi vấp phải sự phản đối của công chúng. Gilead hiện nay đã viện trợ phần lớn nguồn cung cấp thuốc Remdesivir cho chính phủ Mỹ. Tuy nhiên các báo cáo cho biết, Gilead có thể kiếm lợi đáng kể từ việc sản xuất thuốc tiếp theo. Một số nhà phân tích Phố Wall ước tính, Gilead sẽ tính chi phí điều trị cao hơn 4.000 USD Mỹ cho mỗi bệnh nhân, trong khi giá thành sản xuất thuốc chỉ vào khoảng 9 USD cho mỗi người bệnh.

Rất nhiều nước nghèo không thể tiếp cận được các vắc-xin và thuốc điều trị, do các quy định về bằng sáng chế cho phép các hãng dược độc quyền và có quyền định giá cao hơn khả năng chi trả của người bệnh. Như bệnh viêm phổi - sát thủ nguy hiểm nhất đối với trẻ em dưới 5 tuổi – vốn cướp đi 2.000 mạng sống mỗi ngày, nhưng trong hơn một thập kỷ qua, hàng triệu trẻ em không được tiêm vắc-xin phòng bệnh do hãng dược Pfizer và GlaxoSmithKline định giá quá cao. Chỉ sau nhiều năm đấu tranh của tổ chức Thầy thuốc Không Biên giới, cả hai hãng này mới giảm giá bán vào năm 2016, tuy nhiên chỉ giảm cho những nước nghèo nhất, khiến hàng triệu trẻ em vẫn không thể tiếp cận được vắc xin này.

Để người nghèo trên toàn cầu được cung cấp vắc-xin, bộ xét nghiệm và thuốc điều trị Covid-19, Oxfam đề xuất một kế hoạch toàn cầu gồm bốn điểm chính, trong đó kêu gọi bắt buộc chia sẻ toàn bộ mọi tri thức, dữ liệu và sở hữu trí tuệ về Covid-19, cũng như cam kết các khoản đầu tư công cho hoạt động nghiên cứu thuốc điều trị hoặc vắc-xin Covid sẽ bao gồm điều kiện không cấp bằng sáng chế độc quyền và tất cả mọi người đều có thể tiếp cận.

Bên cạnh đó, các bên cần cam kết tăng cường khả năng sản xuất và phân phối vắc-xin bổ sung trên phạm vi toàn cầu với sự tài trợ từ các nước giàu. Điều này bao gồm việc xây dựng các nhà máy tại các quốc gia sẵn sàng chia sẻ và đầu tư ngay từ bây giờ để bổ sung hàng triệu nhân viên y tế tham gia phòng chống, chữa trị và chăm sóc các bệnh nhân trong hiện tại và tương lai.

Tiếp theo, cần thống nhất một kế hoạch phân phối công bằng trên toàn cầu. Đảm bảo vắc-xin với mức giá thấp có lợi cho các nước nghèo và được phân phối dựa trên nhu cầu mà không phụ thuộc vào khả năng chi trả. Vắc-xin, thuốc điều trị và bộ xét nghiệm cần được sản xuất và chuyển giao tới chính phủ tất cả các nước, lý tưởng nhất là với giá không quá 2 USD một liều vắc-xin. Tại các điểm điều trị, tất cả mọi người có nhu cầu đều có thể tiếp cận miễn phí.

Cuối cùng, cần cam kết cải tổ hệ thống nghiên cứu và phát triển thuốc điều trị mới. Hệ thống hiện nay đặt lợi nhuận của các hãng dược phẩm lên trên sức khỏe người dân bởi rất nhiều loại thuốc lợi nhuận thấp không bao giờ được sản xuất, trong khi chỉ tập trung vào các loại thuốc điều trị khác có giá vượt quá khả năng chi trả của những nước nghèo.

“Cung cấp vắc-xin với giá cả phải chăng cho tất cả mọi người sẽ cần tới sự hợp tác toàn cầu theo cách chưa từng có tiền lệ. Các chính phủ cần dỡ bỏ những quy định không phù hợp và đặt ưu tiên chăm sóc sức khỏe cho tất cả mọi người lên trên việc bảo hộ độc quyền sáng chế và lợi nhuận của các tập đoàn dược. Các chính phủ phải đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau”, ông Vera nhấn mạnh.