Phòng tránh rủi ro trong giao thương quốc tế

Tại hội thảo "Phòng tránh rủi ro trong giao thương quốc tế - Góc nhìn từ người trong cuộc" do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) và Trường Đại học Luật Hà Nội, Đại học Ngoại thương TP. Hồ Chí Minh tổ chức ngày 27/10, các chuyên gia, doanh nghiệp đã cùng nhau chia sẻ góc nhìn và bài học kinh nghiệm để phòng ngừa và đối phó với vấn đề này.

Sân chơi càng lớn, rủi ro càng nhiều

Là đất nước có độ mở kinh tế cao, xuất khẩu là điểm sáng của nền kinh tế Việt Nam trong nhiều năm trở lại đây. Tính riêng 9 tháng năm 2022, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa ước đạt 250,8 tỷ USD, tăng 17,3% so với cùng kỳ năm trước. Có 30 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, chiếm 91,8% tổng kim ngạch xuất khẩu, trong đó có 6 mặt hàng xuất khẩu trên 10 tỷ USD, chiếm 63,4%.

Những con số đó cho thấy số lượng ngành hàng, kéo theo đó là số lượng doanh nghiệp Việt Nam tham gia giao thương trên thị trường thế giới ngày càng tăng nhanh qua từng năm.

Vụ việc 76 Container xuất khẩu hạt điều sang Ý là bài học lớn cho doanh nghiệp trong phòng ngừa rủi ro.

“Xu thế mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng mạnh đã và đang mở ra nhiều cơ hội giao thương cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Đây là cơ hội thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa Việt Nam vào các thị trường tiềm năng trên thế giới, đưa nước ta trở thành điểm sáng trong nền kinh tế thế giới. Song, khi sân chơi càng lớn thì rủi ro đi kèm càng nhiều”, Luật sư Châu Việt Bắc, Phó Tổng thư ký VIAC nhận định.

Ông Vũ Xuân Hưng, Trưởng phòng Pháp chế VCCI chi nhánh TP. Hồ Chí Minh cho biết, tỷ lệ doanh nghiệp trên toàn cầu là nạn nhân của lừa đảo và tội phạm kinh tế trong năm 2018 là 49%; năm 2020 là 47% và 2022 là 46%. Trong đó, tội phạm lừa đảo từ bên ngoài chiếm 43%; nội bộ chiếm 31%; thông đồng giữa trong và ngoài 26%.

Trong khi đó theo khảo sát của PwC, 52% doanh nghiệp Việt Nam tham gia khảo sát cho biết có trải nghiệm lừa đảo hoặc tội phạm kinh tế khác trong 2 năm trước thời điểm khảo sát. Tỷ lệ này cao hơn mức 46% của khu vực châu Á - Thái Bình Dương và mức 49% của toàn cầu.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam lại chưa chú trọng các biện pháp chống lừa đảo, cũng không nhiều doanh nghiệp muốn báo cáo cơ quan quản lý vì lo ngại thông tin bị lộ lọt ra công chúng. Một trong những trường hợp tiêu biểu và “rùm beng” nhất liên quan tới gian lận thương mại quốc tế ở Việt Nam trong năm 2022 là vụ việc 76 container hạt điều của Việt Nam tại Ý.

Chia sẻ tại hội thảo, ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Điều Việt Nam cho biết, đến thời điểm này vụ việc liên quan đến 76 container hạt điều đã cơ bản được giải quyết ổn thoả. Tuy nhiên, đó cũng là bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp ngành điều nói riêng và doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam nói chung.

Nguyên nhân gây ra hậu quả đáng tiếc của vụ việc là do các doanh nghiệp ngành điều, mặc dù có thâm niên trong nghề lên tới 20 năm, song đều quá tin tưởng vào phía môi giới. Ông Nhựt dẫn chứng, các doanh nghiệp Việt không kiểm tra, không biết gì về thông tin doanh nghiệp mua hàng bên Ý. Tất cả đều làm việc thông qua bên môi giới trung gian. Khi sự việc xảy ra, doanh nghiệp Việt mới phát hiện toàn bộ các địa chỉ đăng ký trên hợp đồng là tòa nhà vô chủ, bỏ hoang, nhà dân và không liên quan đến hoạt động kinh doanh.

“Mặt khác, việc có đơn hàng quá lớn vào thời điểm mùng 2 Tết sau thời gian dài dịch bệnh khó khăn, cũng khiến nhiều doanh nghiệp chủ quan…”, ông Nhựt phân tích thêm.

Cần chủ động phòng ngừa

Từ bài học xảy ra trên thực tế, Phó Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam khuyến nghị các doanh nghiệp cần cảnh giác với dấu hiệu bất thường từ đối tác; cần có sự kiểm tra đối tác một cách độc lập với môi giới. Kinh nghiệm xương máu mà các doanh nghiệp ngành điều rút ra sau vụ việc này là vai trò của các thương vụ tại nước sở tại là rất quan trọng; nên dùng các phương thức thanh toán an toàn hơn; nên trao đổi thông tin với đồng nghiệp để phát hiện các dấu hiệu lừa đảo; cần nhanh chóng báo cáo, nhờ sự trợ giúp của Hiệp hội ngành nghề khi xảy ra vụ việc. Đồng thời doanh nghiệp cần sự chủ động và nỗ lực trong giải quyết vụ việc của chính mình.

PGS-TS. Nguyễn Bá Bình, Trưởng Khoa Pháp luật thương mại quốc tế, Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, để tránh các rủi ro trong quá trình giao thương, doanh nghiệp cần đánh giá kỹ lưỡng vai trò, năng lực của bên thứ 3 (nhà môi giới, bên nhận uỷ thác…) trước khi tiến hành các bước tiếp theo là thương thảo hợp đồng. Bởi đây sẽ là đơn vị làm việc trực tiếp với doanh nghiệp. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần chủ động tìm hiểu thông tin của người mua hàng.

Theo đó, các chuyên gia đã chỉ dẫn một số nguồn để doanh nghiệp kiểm tra thông tin đối tác, đó là các nguồn công khai như website đối tác; danh bạ doanh nghiệp; phòng thương mại nước sở tại; sở giao dịch chứng khoán, sàn giao dịch, các báo cáo tài chính công ty… Ngoài ra, doanh nghiệp có thể khai thác thông tin từ các nguồn bán công khai như các cổng thông tin cung cấp dữ liệu doanh nghiệp từ cơ quan thuế, các dịch vụ bán thông tin trên thế giới…

Các chuyên gia kinh tế cũng cho rằng thách thức lớn nhất của doanh nghiệp Việt Nam là chưa nhiều kinh nghiệm trong việc phòng ngừa và đối phó với các hình thức lừa đảo và tranh chấp rất dễ xảy ra. Nhiều đơn vị chưa quen thuộc với văn hoá kinh doanh của từng nước, cho đến hệ thống các cơ quan giải quyết tranh chấp và thủ tục giải quyết tranh chấp. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp chưa quen sử dụng hình thức giải quyết tranh chấp thương mại phổ biến như trọng tài thương mại, hoà giải thương mại… Vì vậy, doanh nghiệp cần trau dồi kiến thức trong việc phòng ngừa và đối phó lừa đảo và tranh chấp; tìm hiểu về các hệ thống cơ quan giải quyết tranh chấp và thủ tục giải quyết tranh chấp của nước mà mình có quan hệ kinh tế.