Hồi sinh cho đất

Đánh vật với “thần chết”

Mặt trời ló dạng. Cái lạnh buốt những ngày mưa phùn gió bấc bị đẩy lùi. Khe Sanh, Làng Vây và Tà Cơn… thuộc huyện Hướng Hóa, Quảng Trị dần bừng sáng lộ ra một màu xanh ngút ngàn tràn đầy sinh lực giữa tiết trời ấm áp.

Đó là những địa danh khi gọi tên đã gợi lại trong tâm trí người Việt về một thời Bình - Trị - Thiên khói lửa. Về một thời, phải oằn mình hứng chịu hàng vạn tấn bom đạn, chất hóa học khi nơi đây bị thiết lập hàng rào Mcnamara và chia cách dải đất hình chữ S bằng “bức tường lửa” mang tên vĩ tuyến 17.

Đội rà phá bom mìn di chuyển quả bom vừa khai quật từ lòng đất về xe chuyên dụng

Tại Tân Sơn, vành đai căn cứ Làng Vây xưa kia đang có những thành viên của đội rà phá bom mìn lưu động Quảng Trị (gọi tắt là đội EOD được thành lập từ năm 2003 với 32 người, phần lớn là người bản địa - PV) tỉ mẩn làm sạch cho đất. Đã hơn 10 năm nay, họ vẫn lặng thầm với công việc đối diện với thần chết để mang lại sự hồi sinh cho đất.

Với kỹ thuật chuyên nghiệp được đào tạo bài bản trực tiếp từ các chuyên gia nước ngoài, trên khoảnh đất rộng khoảng một trăm mét vuông vừa khoanh vùng, hai người trong đội EOD dùng dây chia ra từng ô có chiều ngang chừng một mét để đảm bảo không một centimet đất nào bị bỏ sót. Một tổ hai người chịu trách nhiệm rà soát khuôn viên nhỏ ấy, người đi trước rà máy, người đi sau cắm cọc định vị. Được vài bước, máy phát tín hiệu báo có kim loại. Một chiếc cọc định vị được cắm xuống đánh dấu để một nhóm khác trực tiếp xử lý.

Anh Nguyễn Văn Cường, đội trưởng EOD chia sẻ: “Công việc rà phá bom mìn gần như không thể rút kinh nghiệm cho lần sau nên mọi động tác phải chính xác 100%. Phải thận trọng, tỉ mỉ, chú ý toàn tâm vào công việc đang làm, chỉ một sai lầm nhỏ cũng có thể trả giá bằng tính mạng của mình, của đồng đội và nhân dân”.

Sau khi xác định được vị ví có bom mìn trong lòng đất, hai thành viên trong đội được cắt cử lập tức vét từng lớp đất quanh vật liệu nổ. Chỉ với con dao nhỏ, các anh phải đào cả khối đất đá, khi tìm được vật nổ dưới đất thì cũng là lúc hai bàn tay đỏ tấy. Cả đội nhóm họp lại để đánh giá tình trạng quả bom, đạn đó để xác định nguyên lý, cơ cấu của kíp nổ trước khi tháo gỡ.

Anh Cường chỉ dẫn: “Bom mìn mặc dù vô giác nhưng nếu nắm chắc được tính năng của từng loại thì sẽ dễ dàng hơn trong quá trình tìm kiếm, di chuyển, tiêu hủy… Những loại bom bướm, bom bi nguy hiểm nhưng không đáng gờm bằng bom đạn phốt pho. Bởi sau nhiều năm ẩn mình trong lòng đất, lớp kim loại vỏ bọc bên ngoài hoen rỉ, tạo điều kiện cho chất phốt pho rò rỉ ra bên ngoài nên hễ gặp không khí là nó tự cháy nổ”.

Vậy làm thế nào để móc bom đạn ra khỏi lòng đất? “Gặp bom phốt pho, anh em phải dùng băng gạc y tế thấm đẫm nước bao bọc lại chỗ rò rỉ. Tiếp đó, buộc chặt lại rồi dùng bàn trượt hay nhẹ nhàng dùng đòn gánh khiêng về bãi tiêu hủy”.

Ngoài việc đi giải phóng đất đai cho các công trình phúc lợi, EOD còn hoạt động như một đội phản ứng nhanh trước sự cố bom mìn hoặc khi người dân thông tin về việc phát hiện có bom mìn trong lúc làm nương rẫy hay xây dựng các công trình là đội lập tức có mặt để xử lý.

Màu xanh trên đất lửa

Những cánh rừng cao su, tràm mướt xanh trải dài khắp các ngọn đồi; những thị tứ, những ngôi làng san sát mái ngói đỏ tươi còn thơm mùi vữa; những tốp học sinh tung tăng đến trường và cả những bác nông dân cần cù sớm hôm vun trồng rẫy lúa, nương ngô xanh ngút tầm mắt… ngay trên những bãi mìn, hố bom dày đặc trước kia, như một chỉ dấu cụ thể về sự hồi sinh sau 40 năm hòa bình lập lại.

Để có được sự kỳ diệu ấy ở mảnh đất Quảng Trị - “cửa tử” bom đạn trong chiến tranh là sự đóng góp không nhỏ về sức lực, trí tuệ và cả tính mạng của những con người làm nhiệm vụ rà phá bom mìn.

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Nguyễn Đức Chính tính toán số liệu mà khiến ai nghe đến cũng rùng mình: “Nếu tỷ lệ ô nhiễm bom mìn trên cả nước là 6,6 triệu ha, chiếm 21% diện tích cả nước thì ở Quảng Trị, tỷ lệ đất đai ô nhiễm bom mìn là 84% diện tích (với 391.500ha bị ô nhiễm bom mìn, vật nổ còn sót lại sau chiến tranh trong tổng số 461.297ha diện tích đất tự nhiên) và là tỉnh có mật độ ô nhiễm bom mìn cao nhất Việt Nam.

Do vậy, với tốc độ rà phá bom mìn khoảng 2.500ha đất/năm như hiện nay thì phải… 165 năm nữa, Quảng Trị mới làm sạch hết diện tích đất tự nhiên có bom mìn, vật nổ còn lại sau chiến tranh. Ngoài nguồn vốn đầu tư của Trung ương, trong những năm qua, Quảng Trị còn được các tổ chức phi chính phủ và nước ngoài giúp đỡ rà phá bom mìn, vật nổ, từng bước làm sạch lòng đất, bàn giao mặt bằng cho nhân dân sản xuất, ổn định cuộc sống.

Cùng với đội EOD của tổ chức phi chính phủ Peace Trees Vietnam, ở Quảng Trị còn rất nhiều tổ chức phi chính phủ nước ngoài hoạt động ở lĩnh vực rà phá bom mìn và liên quan như MAG, Renew, SODI, CPI… cũng tham gia vào việc làm sạch đất nhiễm bom mìn. Công việc của các đội rà phá bom mìn trên mảnh đất này diễn ra liên tục năm này qua tháng nọ, vượt qua vô vàn khó khăn, nguy hiểm để trả lại những vùng đất “sạch” cho khoai sắn, cao su mọc lên và người dân an cư.