Giữ nguyên liệu gỗ cho sản xuất trong nước

Trung Quốc là một trong ba thị trường quan trọng nhất của Việt Nam (sau Mỹ và Nhật Bản). Bình quân mỗi năm kim ngạch thương mại song phương của Việt Nam và Trung Quốc về các mặt hàng gỗ đạt khoảng 2 tỷ USD. Kim ngạch song phương đang tiếp tục mở rộng từ cả chiều xuất và nhập. Các mặt hàng chủ lực mà Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc là dăm gỗ và ván bóc/ván lạng. Ở chiều ngược lại, ván bóc/ván lạng, gỗ dán và các sản phẩm gỗ là các mặt chính mà Trung Quốc hiện đang xuất vào Việt Nam.

Năm 2018, kim ngạch các mặt hàng gỗ của Trung Quốc xuất khẩu sang Việt Nam tương đương dưới 50% kim ngạch các mặt hàng gỗ của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc. Hai năm sau đó, năm 2020, con số này là 70%.

Các mặt hàng gỗ nhập khẩu từ Trung Quốc có vai trò quan trọng nhằm duy trì và phát triển ngành gỗ xuất khẩu của Việt Nam

Theo ông Tô Xuân Phúc - chuyên gia của Tổ chức Forest Trends, kim ngạch thương mại hai chiều về các mặt hàng gỗ giữa Việt Nam và Trung Quốc rất lớn, với thặng dư hiện tại đang nghiêng về phía Việt Nam. Tuy nhiên, quy mô của thặng dư đang dần bị thu hẹp. Kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng gỗ của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc có dấu hiệu giảm tốc, thậm chí sụt giảm từ 2020 đến nay trong khi kim ngạch nhập khẩu các mặt hàng gỗ vào Việt Nam từ thị trường này đang tăng rất mạnh. Nếu động lực xuất-nhập khẩu giữa 2 quốc gia duy trì như hiện nay, cán cân thương mại sẽ đạt tới vị trí cân bằng trong tương lai không xa.

Ông Đỗ Xuân Lập - Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho rằng, những vấn đề trên đặt ra một số câu hỏi lớn đối với ngành gỗ của Việt Nam là tại sao đến nay các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc vẫn chủ yếu là gỗ nguyên liệu? Các cơ chế chính sách vĩ mô của Việt Nam nhằm hạn chế xuất khẩu nguyên liệu thô hiệu quả tới đâu? Ngoài ra, ông Lập cũng đặt ra câu hỏi các khía cạnh rủi ro về tính pháp lý của nguồn gỗ nguyên liệu và về gian lận thương mại trong các mặt hàng gỗ nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam. Ngành gỗ Việt Nam cần làm gì để thúc đẩy thương mại bền vững về các mặt hàng gỗ giữa hai quốc gia?

Theo Tổ chức Forest Trends, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng ván bóc sang Trung Quốc tăng trưởng mạnh trong thời gian gần đây. Ván bóc được làm nguyên liệu đầu vào để sản xuất các loại ván. Hiện đang có sự cạnh tranh trực tiếp giữa các doanh nhân Trung Quốc và các đơn vị thu mua ván bóc của Việt Nam tại chính thị trường Việt Nam. Mạng lưới thương nhân Trung Quốc hiện đã tới tận các xưởng ván bóc ở các tỉnh phía Bắc như Bắc Giang, Thái Nguyên, Phú Thọ để thu mua nguyên liệu. Điều này gây ra một số khó khăn về nguyên liệu cho các đơn vị thu mua của Việt Nam. Một doanh nghiệp Việt Nam cho biết: “Cứ khi nào thương lái Trung Quốc mua hàng là các doanh nghiệp Việt Nam lại bị căng thẳng vì giá sản phẩm tăng cao và các doanh nghiệp Việt khó cạnh tranh”. Hình thức cạnh tranh giúp đẩy giá gỗ nguyên liệu đầu vào và ván bóc lên cao, đem lại lợi ích cho người trồng rừng. Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra bài toán đối với các đơn vị sản xuất các loại ván của Việt Nam là làm thế nào để có thể cạnh tranh về nguyên liệu đầu vào với các doanh nghiệp của Trung Quốc tại chính sân nhà trong tương lai.

Ông Tô Xuân Phúc cho biết, điều này cho thấy một số khía cạnh quan trọng trong việc xây dựng chiến lược nguyên liệu gỗ đầu vào bền vững cho ngành chế biến sâu của Việt Nam. Hiện xuất khẩu ván bóc có nguồn gốc từ gỗ rừng trồng của Việt Nam sang Trung Quốc tăng mạnh trong những năm gần đây, bất chấp mức thuế xuất khẩu 10%, cho thấy, các biện pháp đã tiến hành là chưa đủ để có thể đảm bảo nguồn nguyên liệu rừng gỗ lớn được tạo ra trong tương lai sẽ được giữ lại cho chế biến sâu tại Việt Nam.

Hiện các mặt hàng chủ lực trong nguyên liệu chế biến gỗ mà Việt Nam nhập khẩu mạnh từ Trung Quốc bao gồm ván bóc/ván lạng, sản phẩm gỗ và gỗ dán. Đây cũng là nhóm mặt hàng tiềm ẩn rủi ro về tính pháp lý và nguồn gốc xuất xứ, về nguồn gỗ nguyên liệu đầu vào từ các thị trường thế giới. Cụ thể, nguồn gỗ bạch dương của Nga tiềm ẩn rủi ro về gỗ lậu và điều này cũng đã được cảnh báo. Gỗ có nguồn gốc từ Châu Phi (trừ Nam Phi) được xác định là gỗ rủi ro về pháp lý theo tiêu chí đánh giá hiện tại của Chính phủ Việt Nam quy định trong Nghị định 102/NĐ-CP/2020 của Chính phủ.

Sản phẩm gỗ là nhóm mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có tốc độ tăng trưởng lớn nhất trong thời gian vừa qua. Tăng trưởng nhanh trong nhập khẩu mặt hàng này, đặc biệt trong bối cảnh từ lúc căng thẳng thương mại Mỹ - Trung bắt đầu hình thành làm dấy lên các lo ngại về việc các doanh nghiệp Trung Quốc sử dụng Việt Nam làm quốc gia trung chuyển cho các mặt hàng của mình để xuất khẩu sang Mỹ nhằm tránh các thuế từ Mỹ đối với các mặt hàng từ Trung Quốc. Nhóm Nghiên cứu của các Hiệp hội gỗ và Tổ chức Forest Trends cũng đã đưa ra cảnh báo về loại hình rủi ro trong gian lận thương mại đối với nhóm mặt hàng này, đặc biệt đối với mặt hàng tủ bếp được làm từ gỗ dán và bộ phận của ghế sofa nhập khẩu từ Trung Quốc.

Chính vì vậy, giảm rủi ro về gian lận thương mại trong các mặt hàng gỗ nhập khẩu từ Trung Quốc có vai trò quan trọng nhằm duy trì và phát triển ngành gỗ xuất khẩu của Việt Nam. Điều này đòi hỏi sự quan tâm sát sao từ các cơ quan quản lý và thực thi pháp luật, đặc biệt là các cơ quan kiểm soát cửa khẩu, ông Đỗ Xuân Lập nhấn mạnh.