10 sự kiện nổi bật của ngành Ngân hàng trong 'năm COVID' 2020

1. Ngành Ngân hàng có Thống đốc nữ đầu tiên

Tháng 10/2020, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) Lê Minh Hưng được Bộ Chính trị phân công làm Chánh Văn phòng Trung ương Đảng. Sáng ngày 12/11, Quốc hội đã bỏ phiếu phê chuẩn bổ nhiệm tân Thống đốc NHNN. Theo đó, đề nghị của Thủ tướng Chính phủ về việc bổ nhiệm bà Nguyễn Thị Hồng giữ chức vụ Thống đốc NHNN Việt Nam nhiệm kỳ 2016-2021 đã nhận được 467 phiếu đồng ý phê chuẩn (chiếm 97,08% tổng số phiếu đại biểu ). Bà Nguyễn Thị Hồng trở thành nữ Thống đốc NHNN đầu tiên và Thống đốc thứ 15 của ngành Ngân hàng Việt Nam.

Bà Nguyễn Thị Hồng năm nay 52 tuổi, quê Hà Nội, là Thạc sỹ Kinh tế phát triển, đã gắn bó với ngành Ngân hàng từ năm 1991. Bà từng giữ chức Phó Vụ trưởng phụ trách rồi Vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ, trước khi được Thủ tướng bổ nhiệm chức vụ Phó Thống đốc NHNN Việt Nam lần đầu vào tháng 8/2014, bổ nhiệm lại vào tháng 8/2019.

2. NHNN liên tục giảm các mức lãi suất điều hành

Năm 2020, nền kinh tế toàn cầu chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch COVID-19. Hầu hết các nước phải tung ra các gói cứu trợ khổng lồ, đồng thời mạnh tay nới lỏng tiền tệ để hỗ trợ người dân và doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, NHNN cũng đã 3 lần cắt giảm lãi suất điều hành, trong đó lãi suất tái cấp vốn giảm tổng cộng 2%/năm, lãi suất OMO giảm 1,5%/năm, trần lãi suất tiền gửi kỳ hạn 1 tháng đến dưới 6 tháng giảm 1%/năm, lãi suất cho vay lĩnh vực ưu tiên giảm 1,5%/năm.

Với mức cắt giảm trên, NHNN Việt Nam là một trong số NHTW có mức cắt giảm lãi suất điều hành lớn nhất trong khu vực.

Lãi suất điều hành giảm sâu đã tạo điều kiện cho nhiều lãi suất trên thị trường xuống mức thấp kỷ lục. Hiện nay, mặt bằng lãi suất cho vay thấp hơn bình quân khoảng 0,6-0,8%/năm so với cuối năm 2019, trong đó có một số ngân hàng đã giảm từ 1-2,5%/năm; lãi suất cho vay đối với các lĩnh vực ưu tiên giảm 1,5%/năm so với đầu năm, còn khoảng 4,5%/năm.

3. Tỷ giá ổn định, dự trữ ngoại hối cao kỷ lục

Bất chấp thị trường tiền tệ thế giới biến động liên tục dưới tác động của đại dịch COVID-19 và cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, dưới sự điều hành chủ động, lĩnh hoạt của NHNN, thị trường ngoại hối, tỷ giá trong nước vẫn được duy trì ổn định; thậm chí trong năm qua VND còn tăng giá nhẹ so với USD. Không chỉ vậy, NHNN còn mua vào được một lượng lớn ngoại tệ để bổ sung cho quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia.

Xuất siêu kỷ lục được đánh giá là một trong những lý do giúp dự trữ ngoại hối của Việt Nam tăng mạnh. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, cán cân thương mại hàng hóa của Việt Nam ước thặng dư tới 19,1 tỷ USD trong năm 2020. Ngoài ra, bất chấp ảnh hưởng từ đại dịch COVID-19, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam vẫn rất khả quan; dòng kiều hối chuyển về nước cũng vẫn duy trì ở mức khá cao.

Dự trữ ngoại hối cao hơn giúp củng cố an ninh quốc gia, phòng ngừa những tác động bên ngoài, củng cố niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước. Ngoài ra, dự trữ ngoại hối ở mức cao hơn và cán cân thanh toán thặng dư là những điều kiện thuận lợi hỗ trợ cho NHNN duy trì ổn định thị trường ngoại hối, tỷ giá.

4. Triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ khách hàng

Đại dịch COVID-19 bùng phát đã tác động mạnh tới kinh tế toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là các ngành nghề như xuất khẩu, du lịch, khách sạn nhà hàng, vận tải… Trong bối cảnh đó, NHNN là một trong những bộ/ngành đi tiên phong trong việc triển khai các giải pháp để hỗ trợ người dân, doanh nghiệp.

Theo đó, NHNN đã ban hành kịp thời Thông tư 01/2020/TT-NHNN cho phép các tổ chức tín dụng cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ cho các khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19; đồng thời miễn, giảm các phí thanh toán qua NHNN, phí thông tin tín dụng CIC, phí thanh toán qua NAPAS...

Dưới sự chỉ đạo của NHNN, các ngân hàng đã đồng loạt vào cuộc để giảm lãi suất, miễn giảm phí dịch vụ, cơ cấu lại nợ nhằm chia sẻ khó khăn, đồng hành cùng khách hàng. Không chỉ đơn thuần là cắt giảm lợi nhuận, các ngân hàng còn phải tiết giảm mọi loại chi phí, bao gồm cả cắt giảm lương, thưởng của cán bộ, nhân viên và không chia cổ tức bằng tiền mặt để có thêm nguồn lực hỗ trợ.

Theo số liệu tổng hợp của NHNN, trong năm 2020 các tổ chức tín dụng đã cơ cấu lại thời hạn trả nợ cho 270 nghìn khách hàng với dư nợ gần 355 nghìn tỷ đồng; miễn, giảm, hạ lãi suất cho gần 590 nghìn khách hàng với dư nợ hơn 1 triệu tỷ đồng; cho vay mới với lãi suất ưu đãi, thấp hơn từ 0,5 - 2,5%/năm so với lãi suất trước khi có dịch bệnh xảy ra, với tổng dư nợ gần 2,3 triệu tỷ đồng.

Ngân hàng Chính sách xã hội mặc dù không thuộc đối tượng cơ cấu lại nợ theo Thông tư 01 nhưng cũng đã gia hạn nợ cho khách hàng với gần 4.200 tỷ đồng và cho vay mới hơn 72 nghìn tỷ đồng.

Ngoài ra, tổng số tiền phí dịch vụ thanh toán mà các ngân hàng miễn, giảm cho khách hàng đến hết năm 2020, sau 2 đợt giảm phí, là khoảng hơn 1.000 tỷ đồng.

5. NHNN lần thứ 5 liên tiếp đứng đầu chỉ số Par Index

Theo kết quả công bố Chỉ số Cải cách hành chính (Par Index) năm 2019, NHNN Việt Nam đạt điểm cao nhất 95,4/100 điểm và tiếp tục xếp vị trí thứ nhất. Đây là lần thứ 5 liên tiếp NHNN xếp vị trí số 1 về cải cách hành chính trong số các bộ, cơ quan ngang bộ.

Bên cạnh đó, theo Báo cáo về Môi trường kinh doanh 2020 được Nhóm Ngân hàng Thế giới công bố, chỉ số tiếp cận tín dụng đã tăng 5 điểm và tăng 7 bậc, đứng thứ 25/190 nền kinh tế (vượt mục tiêu đặt ra tại Nghị quyết số 01/NQ-CP là tăng ít nhất 1 bậc trong năm 2019), đứng thứ 2 trong các nước ASEAN (sau Brunei). Trong đó, chỉ số chiều sâu thông tin tín dụng của Việt Nam đạt điểm tối đa 8/8 điểm.

Có được kết quả này là nhờ NHNN luôn xác định cải cách hành chính là xu hướng tất yếu, khách quan để ngành Ngân hàng hội nhập và phát triển ngang tầm các ngân hàng trong khu vực và thế giới. Theo đó, mục tiêu xuyên suốt của NHNN là đẩy mạnh 6 lĩnh vực cải cách hành chính trong hệ thống ngân hàng, gắn với đổi mới phương thức phục vụ của ngành Ngân hàng lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm và phải tạo chuyển biến rõ nét về cải thiện môi trường kinh doanh trong hoạt động ngân hàng.

6. Nhiều ngân hàng hoàn thành 3 trụ cột Basel II

Nếu như trong hai năm 2018-2019 mới chỉ có 18 NHTM được NHNN chấp thuận áp dụng chuẩn an toàn vốn tối thiểu theo quy định của Thông tư 41/2016/TT-NHNN (trụ cột 1 của Basel 2), thì sang năm 2020, hầu hết các ngân hàng đã áp dụng chuẩn này. Thậm chí, hàng loạt ngân hàng công bố hoàn thành 3 trụ cột của Basel 2 như VIB, Vietcombank, SeABank, VPBank, TPBank, MSB, VietCapitalBank, Shinhan Bank.

Việc hoàn thành và áp dụng sớm cả 3 trụ cột quan trọng của Basel II đã cho thấy sự quan tâm đầu tư trong lĩnh vực quản lý rủi ro để đảm bảo tính cân bằng của 3 yếu tố “tăng trưởng - bền vững - chất lượng” trong hoạt động của các ngân hàng. Đây là dấu mốc quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro cũng như năng lực cạnh tranh của ngân hàng trên thị trường tài chính. Việc áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quản lý rủi ro quốc tế như Basel là yêu cầu tiên quyết để các ngân hàng nâng cao năng lực quản lý rủi ro của mình.

7. “Big 4” được tăng vốn

Vấn đề tăng vốn của các ngân hàng thương mại Nhà nước, vốn bị đình trệ nhiều năm nay, đã được tháo gỡ khi mà tháng 10/2020 Chính phủ đã ban hành Nghị định 121/2020/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 12 Nghị định 91/2015/NĐ-CP, trong đó có quy định: Các ngân hàng TMCP do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ được Nhà nước tiếp tục đầu tư vốn để duy trì tỷ lệ cổ phần, vốn góp của Nhà nước tại doanh nghiệp.

Ngay sau khi Nghị định 121 được ban hành, BIDV, Vietcombank và VietinBank đồng loạt công bố kế hoạch chi trả cổ tức bằng cổ phiếu. Trong đó, VietinBank chốt kế hoạch phát hành hơn 1 tỷ cổ phiếu để trả cổ tức, tỷ lệ tới 28,8%, giúp vốn điều lệ tăng mạnh từ 37.234 tỷ đồng lên 47.953 tỷ đồng.

Vietcombank thì thanh toán cổ tức từ năm 2018 với tỷ lệ 18% và phát hành riêng lẻ tối đa 6,5% vốn điều lệ để tăng thêm vốn. Còn BIDV dự tính dùng hơn 2.000 tỷ đồng từ lợi nhuận tích lũy để bổ sung vào vốn điều lệ - vốn đã ở mức cao nhất hệ thống.

Riêng Agribank chưa cổ phần hóa nhưng năm nay cũng đã được Quốc hội chốt cho tăng vốn thêm 3.500 tỷ đồng từ nguồn tăng thu, tiết kiệm chi ngân sách Trung ương năm 2019. Khoản tiền này đúng bằng với lãi sau thuế nhà băng này sẽ nộp ngân sách năm 2020, tối đa 3.500 tỷ đồng.

8. Ngân hàng rầm rộ chuyển đổi số

Chuyển đổi số là một dấu ấn đậm nét của ngành Ngân hàng trong năm 2020. Theo các chuyên gia, mặc dù đại dịch COVID-19 có nhiều tác động tiêu cực đến nền kinh tế, nhưng xét ở một góc độ nào đó thì nó cũng là chất xúc tác thúc đẩy hoạt động chuyển đổi số của các ngân hàng mới diễn ra nhanh hơn, mạnh hơn bao giờ hết.

Theo đó, trong năm qua thị trường đã chứng kiến hàng loạt ngân hàng đầu tư hàng nghìn tỷ đồng vào số hóa, nhiều ngân hàng số mới đã được ra mắt như VCB Digibank, Lienviet24h, Timoplus… Sự đầu tư mạnh hơn cho số hóa giúp các ngân hàng gia tăng nhanh chóng lượng khách hàng và tăng mạnh nguồn thu từ dịch vụ, giúp giảm bớt sự lệ thuộc vào tín dụng truyền thống.

Một động lực nữa đó là sự vào cuộc mạnh mẽ của NHNN khi ban hành quy định về mở tài khoản trực tuyến, tạo nền tảng giúp các ngân hàng đẩy nhanh chuyển đổi số hơn. Tính tới cuối năm 2020 đã có hàng chục ngân hàng áp dụng eKYC (định danh điện tử) vào mở tài khoản như VPBank, MB, HDBank, VIB, TPBank, Nam A Bank, Viet Capital Bank, MSB, SeABank…

9. Bancassurance: Những cú bắt tay nghìn tỷ

2020 có thể coi là năm bùng nổ các thương vụ hợp tác lớn có giá trị nghìn tỷ đồng giữa ngân hàng với doanh nghiệp bảo hiểm. Ngoài giá trị lớn, thời gian hợp tác độc quyền của thương vụ cũng được kéo dài tới trên 15 năm.

Gần đây nhất, VietinBank và Manulife Việt Nam đã ký kết thỏa thuận thiết lập quan hệ hợp tác độc quyền 16 năm phân phối bảo hiểm nhân thọ qua ngân hàng. Trước đó, hồi cuối tháng 6/2020, Bloomberg cho biết thỏa thuận bancassurance giữa VietinBank và Manulife có thể được định giá vài trăm triệu USD, tương đương nhiều nghìn tỷ đồng.

Một thương vụ nghìn tỷ khác cũng được ký kết trong năm nay là Vietcombank hợp tác với FWD với thỏa thuận hợp tác độc quyền phân phối trong thời hạn 15 năm...

Hình thức hợp tác này không chỉ diễn ra tại nhóm ngân hàng TMCP nhà nước mà còn lan sang các ngân hàng TMCP tư nhân. Cụ thể, ngân hàng ACB đã ký hợp tác độc quyền phân phối sản phẩm bảo hiểm nhân thọ của Bảo hiểm Sun Life Việt Nam kéo dài 15 năm. Hợp tác sẽ bắt đầu được triển khai từ đầu năm 2021.

Trước đó, hàng loạt hợp đồng bancassurance độc quyền cũng đã diễn ra như Techcombank và Manulife Việt Nam (15 năm) ký năm 2017. Cùng năm, bảo hiểm AIA và VPBank ký thỏa thuận hợp tác phân phối độc quyền 15 năm; Dai-ichi Việt Nam ký hợp đồng độc quyền với SHB trong 15 năm…

Theo giới chuyên môn, trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng gặp nhiều khó khăn do dịch COVID-19, nguồn thu từ bán bảo hiểm đã tăng trưởng ngoạn mục và trở thành nguồn thu quan trọng của các ngân hàng.

10. Các ngân hàng ồ ạt lên sàn

Năm 2020 là hạn chót để các ngân hàng đưa cổ phiếu lên sàn niêm yết theo “Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” được Thủ tướng phê duyệt hồi tháng 8/2018. Những tưởng đại dịch COVID-19 có thể khiến cho kế hoạch lên sàn của các nhà băng bị lỡ hẹn, nhưng thêm một bất ngờ nữa là các ngân hàng lại ồ ạt niêm yết hoặc chuyển giao dịch sang HoSE.

Cụ thể, trong năm nay có tổng cộng 5 ngân hàng đưa cổ phiếu lên giao dịch trên UPCoM, đó là Nam A Bank, Vietcapital Bank, Saigonbank, PGBank và ABBank; có 3 ngân hàng thực hiện chuyển từ UPCoM hoặc HNX sang HoSE, như VIB, ACB và LienVietPostBank. MSB là ngân hàng duy nhất đưa cổ phiếu niêm yết lên thẳng HoSE. Ngoài ra, 3 ngân hàng khác là SHB, OCB và SeABank cũng đã nộp hồ sơ niêm yết lên HoSE...

Làn sóng chuyển sàn của các ngân hàng cũng đã góp phần tạo nên sự bùng nổ của nhóm "cổ phiếu vua" trong năm nay. Chẳng hạn, giá cổ phiếu VIB đã tăng hơn 90%, LPB tăng 70%, ACB tăng hơn 60%, SHB tăng hơn gấp đôi… Giá cổ phiếu của các ngân hàng khác cũng tăng mạnh, phổ biến 20 - 30%. Cổ phiếu VCB của Vietcombank lên xấp xỉ 100.000 đồng, đưa ngân hàng này trở thành doanh nghiệp có vốn hóa lớn nhất trên thị trường, soán ngôi của Vingroup.