TP. Hồ Chí Minh: Phát triển đường sắt đô thị bằng cơ chế tài chính riêng

Hiện nay, Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP. Hồ Chí Minh (MAUR) đang tập trung triển khai đầu tư tuyến đường sắt đô thị số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) và tuyến số 2 (Bến Thành - Tham Lương). Trong đó, tuyến Bến Thành-Suối Tiên dài gần 20 km, có tổng mức đầu tư 43.757 tỷ đồng, sau hơn 10 năm khởi công xây dựng, nhiều lần lùi thời gian vận hành khai thác, vừa qua đã được lên kế hoạch đưa vào khai thác thương mại vào tháng 7/2024.

Hiện trường tuyến Metro số 1

Ông Nguyễn Quốc Hiển, Phó Trưởng ban phụ trách MAUR cho biết, theo quy định hiện nay, quá trình đầu tư cho một dự án đường sắt đô thị kéo dài trung bình từ 12 - 15 năm (trong đó giai đoạn chuẩn bị đầu tư mất từ 4 - 5 năm). Do thời gian chuẩn bị kéo dài, số vốn cam kết của các nhà tài trợ thường bị trượt giá, dẫn đến bị đội vốn. Bên cạnh đó, khó khăn về nhân lực cũng là một thách thức không nhỏ khi hiện nay các viện, các trường đại học, cao đẳng, trung tâm đào tạo tại Việt Nam chưa có chiến lược đào tạo kỹ sư chuyên ngành đường sắt đô thị.

MAUR cũng đã trình UBND TP. Hồ Chí Minh dự thảo xây dựng đề cương đề án phát triển hệ thống metro với mục tiêu hoàn thiện 8 tuyến đường sắt đô thị từ nay đến năm 2035. Riêng về nguồn lực tài chính, đơn vị này đề xuất, ngoài vốn đối ứng ngân sách thành phố và vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ như hiện tại, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp để mở rộng, đa dạng hóa các nguồn lực tài chính gồm: ngân sách Nhà nước dùng để thu hồi đất giải phóng mặt bằng; tổ chức đấu giá quỹ đất theo mô hình TOD (phát triển đô thị lấy giao thông công cộng làm trung tâm); huy động vốn trong nước như phát hành trái phiếu, công trái, cổ phần, hợp tác công tư hoặc các hình thức hợp pháp khác (nếu có)… và vay vốn nước ngoài.

Để đạt mục tiêu hoàn thành toàn bộ mạng lưới đường sắt đô thị theo quy hoạch đến 2035 thì công tác chuẩn bị đầu tư cho toàn bộ các tuyến phải được hoàn thành trong vòng 4 - 5 năm (chậm nhất vào năm 2028). MAUR đề xuất phương án không thực hiện các thủ tục đầu tư cho 1 dự án, 1 tuyến riêng biệt như cách làm hiện nay mà thực hiện thủ tục đầu tư cho toàn bộ các tuyến đường sắt đô thị, trình Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư cho toàn bộ dự án, sau đó giao thành phố thực hiện phê duyệt dự án đầu tư.

Để đảm bảo mục tiêu đề ra, MAUR kiến nghị, cần có cơ chế đặc biệt cho phép TP. Hồ Chí Minh thực hiện thu hồi đất ngay sau khi quy hoạch chi tiết được phê duyệt và đền bù thu hồi đất theo giá thị trường có cộng thêm hệ số khuyến khích người dân bàn giao đất và ưu tiên tái định cư tại chỗ để người dân được hưởng lợi từ mô hình TOD.

Ông Phan Văn Mãi, Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh cho biết, theo kế hoạch, đến năm 2035, thành phố phải hoàn thành đề án đường sắt đô thị, như vậy chỉ còn 12 năm thực hiện. Do đó, thời gian tới phải có cách làm hoàn toàn khác với dự án metro số 1. Điều này đòi hỏi phải có các cơ chế để huy động nguồn vốn, cơ chế về thủ tục đầu tư dự án, rút ngắn thời gian thực hiện chuẩn bị dự án…

Lãnh đạo UBND TP. Hồ Chí Minh khẳng định, không xin ngân sách Trung ương, mà xin cơ chế tài chính để thực hiện các dự án đường sắt và hình thành hệ thống đường sắt đô thị tiêu chuẩn quốc gia.

Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh Phan Văn Mãi cho biết, việc thực hiện thí điểm các cơ chế này dự kiến trong 1 - 3 năm.