Hoàn thiện hành lang pháp lý để quản lý các sản phẩm thuốc lá mới

Hiểm họa từ thuốc lá điện tử

Thực trạng đáng báo động

Theo WHO, các sản phẩm thuốc lá mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng) đều có chứa nicotine, nhưng khác nhau ở thành phần. Thuốc lá làm nóng có nguyên liệu thuốc lá trong điếu thuốc lá ngắn đặc chế. Thuốc lá điện tử có thành phần là dung dịch tinh dầu với khoảng 15.500 loại hương liệu được sử dụng, trong đó rất nhiều loại hương liệu độc hại, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ, có thể gây cháy nổ, và có thể pha trộn các chất khác vào dung dịch như ma túy, cần sa.

Trong khi đó, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Tạ Văn Hạ dẫn kết quả một điều tra lứa tuổi 13-15 cho biết, có tới 60% các em trả lời đã được người khác cho, tặng thuốc lá điện tử lậu, 20% đi mua và 2% là mua từ chính các bạn của mình. Các sản phẩm lậu hướng tới đối tượng là trẻ, với mẫu mã đa dạng bắt mắt, hương vị hấp dẫn, thu hút. Đây là thực trạng rất đáng báo động.

Hiện nay, mặt hàng thuốc lá mới chưa được định danh cụ thể tại Danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu, cấm nhập khẩu và cũng không thuộc Danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu theo giấy phép, điều kiện hay bị áp dụng biện pháp tạm ngừng xuất khẩu, tạm ngừng nhập khẩu.

Nghịch lý là nhóm sản phẩm thuốc lá mới hiện chưa được phép nhập khẩu nhưng các sản phẩm này lại vào Việt Nam qua con đường nhập lậu hoặc xách tay; được mua, bán dễ dàng và đang được sử dụng phổ biến trong xã hội, cộng đồng. Điều này mang đến nhiều hệ lụy cho sức khỏe của người dùng khi không được tiếp cận các sản phẩm chính danh, có nguồn gốc, chất lượng được thẩm định rõ ràng, từ đó tạo gánh nặng cho ngành y tế và toàn xã hội nói chung.

Ông Cao Trọng Quý, Trưởng phòng Công nghiệp, tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương bổ sung, việc sử dụng thuốc lá mới nhập lậu không chỉ ảnh hưởng sức khỏe người dùng mà còn khiến Nhà nước không thu được thuế.

Ông Quý cũng thông tin, đến nay, đã có 184/195 quốc gia đã ban hành quy định quản lý thuốc lá làm nóng, 111/195 ban hành quy định quản lý thuốc lá điện tử. Cơ chế quản lý 2 sản phẩm này còn khác nhau giữa các nước, nhưng điểm chung là phần lớn đều áp dụng quy định theo Luật Phòng chống tác hại thuốc lá của nước sở tại.

Sớm hoàn thiện hành lang pháp lý

Ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó Trưởng ban Dân nguyện, Ủy ban Thường vụ Quốc hội phân tích, tại Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã quy định phạm vi điều chỉnh về các biện pháp giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá, biện pháp kiểm soát nguồn cung cấp thuốc lá và điều kiện bảo đảm để phòng, chống tác hại của thuốc lá. Luật cũng giải thích từ ngữ “thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác”.

Mặc dù vậy, theo ông Nhưỡng, chúng ta vẫn đang có khoảng trống trong quy định pháp luật nên không có công cụ, phương tiện để quản lý thuốc lá mới, tức thiếu “điều kiện bảo đảm để phòng, chống tác hại của thuốc lá” theo quy định của Luật. Cùng với đó, quản lý thuốc lá mới đang gặp khó khăn trong nhận thức do vẫn chưa thống nhất, thiếu đầy đủ, còn thiên lệch khi mới tập trung vào việc làm thế nào để giảm bớt tác hại của thuốc lá mới mà chưa quan tâm đến tính tổng thể của hệ thống các quy định.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Tạ Văn Hạ

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Tạ Văn Hạ cho rằng, cần sớm đánh giá ảnh hưởng của thuốc lá với sức khỏe, môi trường sống, môi trường xã hội. Từ đó, hoàn thiện hành lang pháp lý cho dòng sản phẩm mới này. Trong khi chờ đợi khung pháp lý hoàn chỉnh, cần có những biện pháp tức thời để kiểm soát ngay vấn đề giới trẻ tiếp xúc với thuốc lá mới, chẳng hạn như kiểm tra độ tuổi, quy định chặt chẽ kênh bán lẻ, xử lý nghiêm minh các vi phạm đối với vấn đề nhập lậu, lưu thông sản phẩm không đúng luật...

Theo ông Tạ Văn Hạ, dựa trên Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá, có thể áp dụng lệnh cấm đúng đối tượng, đúng mục đích đó là cấm quảng cáo, mua bán, cho tặng đối với thế hệ trẻ.

Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự Kinh tế, Bộ Tư pháp Lê Đại Hải

Theo ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự, Bộ Tư pháp, hiện tình hình quản lý thuốc lá mới đang rất cấp thiết, do vậy, đã đến lúc cần phải khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp luật có liên quan. Nếu chờ đưa “thuốc lá mới” vào trong Luật sẽ phải theo quy trình và cần thời gian, nên có thể xem xét giao cho Chính phủ quy định điều kiện kinh doanh, xuất nhập khẩu đối với sản phẩm này (tức sửa ngay Nghị định số 67/2013/NĐ-CP quy định điều kiện sản xuất và kinh doanh thuốc lá).

Ông Nguyễn Đức Kiên chia sẻ tại tọa đàm

Ông Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, nêu rõ tinh thần của Chính phủ đối với vấn đề thuốc lá mới là tôn trọng thực tế khách quan, nhưng vẫn có những biện pháp đồng bộ, vừa bảo đảm người dùng được dùng hàng chất lượng và bảo đảm không thất thu ngân sách của Nhà nước. Đồng thời, bảo đảm là quản lý được trên thị trường về giá để không tạo thành một mặt hàng siêu lợi nhuận và cuối cùng là bảo đảm yếu tố bao trùm là bảo vệ sức khỏe người dân Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Theo đó, Chính phủ đã giao cho Bộ Công Thương chủ trì đề xuất phương án quản lý thuốc lá mới, vì vậy cơ quan này cần khẩn trương đề xuất phương án trình Chính phủ xem xét, ban hành. Ông Nguyễn Đức Kiên cũng đề xuất tại Kỳ họp thứ 6 tới, Quốc hội nên có một dòng trong Nghị quyết Kỳ họp là giao cho Chính phủ khẩn trương nghiên cứu sửa đổi văn bản liên quan quản lý thuốc lá thuộc thẩm quyền, trong lúc chưa sửa Luật. Như thế sẽ có căn cứ để các cơ quan nghiên cứu thực hiện.

Được biết, Bộ Công Thương đã có 2 lần trình Chính phủ nghị định về quản lý thuốc lá mới, song hiện vẫn chưa thống nhất với Bộ Y tế. Bộ Công Thương đang xây dựng nghị định theo hướng tiệm cận gần nhất với Bộ Y tế để bảo đảm phù hợp với thực tiễn quản lý cũng như thông lệ quốc tế.

Ngày 24/5/2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà ký Quyết định số 568/QĐ-TTg ban hành Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 với các mục tiêu cụ thể và giải pháp mạnh mẽ, đồng bộ. Cụ thể, chiến lược đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36%, giảm tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá tại nơi làm việc xuống dưới 25%, tại nhà hàng xuống dưới 65%; ngăn ngừa việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng, đặc biệt là ưu tiên ngăn chặn sự tiếp cận của thanh thiếu niên.