“Chung chi”, “vị thân” chi phối hành chính công

	PAPI 2021: Sức khỏe và kinh tế là mối quan tâm lớn nhất
	PAPI 2021: Hoàn thiện chính sách dựa trên trải nghiệm của người dân
	Quản trị công giúp nâng cao lòng tin của người dân, phòng chống dịch hiệu quả

Báo cáo Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) năm 2021 vừa được UNDP công bố cho thấy, điểm chỉ số nội dung “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công” lần đầu tiên giảm sút kể từ năm 2016 khi chiến dịch chống tham nhũng quyết liệt bắt đầu. Hiện tượng "chung chi" và dựa vào quan hệ đang có dấu hiệu tăng lên là thách thức cho công tác cải cách hành chính công của Việt Nam trong thời gian tới.

Ảnh minh họa

Khác với kết quả khảo sát 10 năm trước, báo cáo chỉ ra năm 2021 kiểm soát tham nhũng trong khu vực công có sự phân bố đều hơn ở phía Bắc và phía Nam. Điểm thấp nhất và điểm cao nhất cấp tỉnh có khoảng cách tương đối xa, từ 5,42 đến 8,15 điểm trên thang điểm từ 1-10.

Kết quả khảo sát chỉ ra qua hai năm 2020 và 2021, 20 tỉnh có sự thay đổi lớn trong việc kiểm soát tham nhũng trong khu vực công. Trong đó Bình Dương, Hải Phòng, Lạng Sơn và Lâm Đồng đạt mức gia tăng trên 15% điểm. Nhưng cũng có 20 tỉnh tụt lùi giảm sâu từ trên 5 đến 20% chỉ số thành phần này, trong đó thụt lùi sâu nhất trên 15% là Bến Tre, Đồng Tháp, Điện Biên.

Nhiều tỉnh có quyết tâm chống tham nhũng khá cao đạt hơn 2 điểm trên thang điểm 2,5 nhưng việc kiểm soát tham nhũng trong chính quyền và dịch vụ công lại chỉ ở mức trung bình. Như Đà Nẵng, điểm kiểm soát tham nhũng trong chính quyền đạt 2,07, nhưng việc kiểm soát tham nhũng trong chính quyền chỉ đạt 1,59 điểm trên thang điểm 2,5 điểm. Tương tự Yên Bái là 2,03 và 1,65; Lâm Đồng là 2,01 và 1,5...

Công bằng trong tuyển dụng nhân lực vào khu vực công vẫn thấp nhất trong bốn nội dung thành phần của chỉ số kiểm soát tham nhũng tài chính công và điểm số cao nhất ở nội dung này chỉ đạt 1,69 trên thang điểm từ 0,25 đến 2,5 điểm.

Theo phản ánh của người dân, hiện trạng "chung chi" để có việc làm trong khu vực nhà nước vẫn khá phổ biến ở các địa phương giàu có cũng như còn nghèo. Mối quan hệ thân quen vẫn quan trọng khi muốn xin vào làm việc ở 5 vị trí công chức, viên chức cấp xã/phường/thị trấn (gồm công chức địa chính, công chức tư pháp, công an cấp xã, giáo viên tiểu học công lập, nhân viên văn phòng UBND xã/phường), ngay cả những tỉnh được điểm cao ở chỉ tiêu này như Bình Dương và Thanh Hóa. Tương tự kết quả 2020, Sơn La và Điện Biên vẫn là những tỉnh nơi hiện trạng "vị thân" vẫn phổ biến nhất.

Báo cáo cho thấy tỷ lệ người làm thủ tục hành chính xin cấp mới hoặc cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã phải chi "lót tay" dao động từ 40% đến 90% ở hơn 40 tỉnh, thành phố. Đáng nói hiện trạng "chung chi" để làm xong thủ tục xin cấp đổi hoặc cấp mới giấy CNQSD đất lại phổ biến ở các tỉnh còn nghèo như Cao Bằng, Đắk Lắk và Sóc Trăng.

40% đến 80% ở 40 tỉnh, thành phố người sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở bệnh viện công tuyến huyện cho biết họ đã phải trả chi phí ngoài quy định để được chăm sóc tốt hơn. Tỷ lệ này thấp nhất ở Đồng Tháp, Hậu Giang và TP. HCM.

Khảo sát cùng cho thấy dưới 70% số người trả lời ở tất cả các tỉnh, thành phố cho rằng chính quyền địa phương đã nghiêm túc trong phòng, chống tham nhũng. Ở hơn 30 tỉnh, thành phố, tỷ lệ người trả lời cho rằng chính quyền địa phương đã nghiêm túc chỉ ở mức dưới 50%. Hay nói cách khác, khoảng cách giữa quyết tâm chống tham nhũng và thực thi vẫn còn khá xa.

Một vấn đề rất được quan tâm khác là môi trường. Mặc dù chỉ số "Quản trị môi trường" bắt đầu được đưa vào chỉ số PAPI từ năm 2018. Tuy nhiên qua 4 năm cho thấy, các tỉnh, địa phương chưa quan tâm nhiều đến vấn đề này khi tất cả các tỉnh, thành phố trên toàn quốc chỉ đạt chỉ số quản trị môi trường dưới 5 điểm (dưới mức trung bình) trên thang điểm 10.

Quản trị môi trường năm 2021 có sự khác biệt khá rõ giữa 7 vùng kinh tế: các tỉnh ở Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Đông Bắc có số tỉnh đạt điểm thấp nhiều hơn so với các vùng Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long. Trung tâm của mối quan ngại về môi trường vẫn là khu vực đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ nơi tập trung nhiều tỉnh, thành phố phát triển công nghiệp bên cạnh khu vực Tây Nguyên. Năm 2021, hơn nửa số tỉnh, thành phố đạt điểm cao hơn so với điểm của năm 2020. Điều thú vị là điểm chỉ số nội dung của tỉnh Hưng Yên có mức gia tăng đáng kể, trong khi điểm của tỉnh Hải Dương bên cạnh có mức sụt giảm đáng kể.

Việc lỏng lẻo trong quản lý môi trường cũng tạo kẽ hở cho tham nhũng. Khảo sát cho thấy chưa đến 75% số người trả lời ở tất cả các tỉnh, thành phố cho biết doanh nghiệp hoạt động ở địa phương họ sinh sống không phải "chung chi" với chính quyền để trốn tránh nghĩa vụ bảo vệ môi trường. Điều này cũng có nghĩa là hơn 25% số người trả lời cho rằng chính quyền địa phương cần nghiêm túc hơn trong việc yêu cầu doanh nghiệp tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường ở địa phương. Tỷ lệ người trả lời cho rằng không có hiện tượng này tại các tỉnh Đắk Nông, Điện Biên, Đồng Nai, Gia Lai, Kon Tum, Lai Châu, Lào Cai, TP. HCM và Vĩnh Phúc đều ở mức dưới 50%. Đây là những vấn đề đáng báo động ảnh hưởng trực tiếp đến việc bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng cũng như thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh và bền vững của Việt Nam trong thời gian tới nếu không có những chấn chỉnh kịp thời trong công tác quản lý môi trường.