Cần có hành lang pháp lý phù hợp cho hoạt động cứu trợ

Là đất nước nằm trong đới khí hậu khắc nghiệt về bão, lũ và biến đổi khí hậu, nên nhiều thập kỷ qua, Việt Nam nhận được nhiều sự quan tâm, hỗ trợ, cứu trợ của cộng đồng quốc tế. Cùng với truyền thống “lá lành, đùm lá rách” của người Việt Nam đã góp phần hỗ trợ được nhiều cá nhân và cộng đồng mỗi khi gặp khó khăn, thiên tai và dịch bệnh.

Điển hình, mùa bão lũ năm 2020 đã để lại nhiều thiệt hại cho các tỉnh miền Trung với 130 người thiệt mạng, gần 300 nghìn hộ dân bị ngập; 30 nghìn ha đất nông nghiệp bị thiệt hại, ảnh hưởng tới 7 triệu người. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ước tính thiệt hại lên đến 30 nghìn tỷ đồng.

Ảnh minh họa

Ông Phạm Quang Tú, Phó giám đốc quốc gia Tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho biết, Chính phủ đã khẩn trương chi 670 tỷ đồng từ ngân sách để hỗ trợ các tỉnh và đã có một làn sóng thiện nguyện, cứu trợ từ các tổ chức, cá nhân khắp cả nước hỗ trợ người dân miền Trung.

Nghị định số 64/2008/NĐ-CP (NĐ 64) về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ nhân dân khắc phục khó khăn do thiên tai, hỏa hoạn... đã tạo khuôn khổ pháp lý giúp Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các cơ quan liên quan huy động, phân phối và sử dụng các nguồn lực để hỗ trợ cho người dân khắc phục hậu quả, góp phần ổn định cuộc sống sau thiên tai.

Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện, đến nay NĐ 64 đã bộc lộ một số bất cập cần sửa đổi, như: chưa cho phép cá nhân và các tổ chức tham gia công tác cứu trợ. Thời gian thực hiện cứu trợ ngắn, không đủ để giúp người dân phục hồi. Hay công tác phê duyệt dự án cứu trợ của nước ngoài còn chậm, chồng chéo trong thực hiện giữa NĐ 64, NĐ 50 và NĐ 80. Thêm nữa, việc tham gia cứu trợ của các cá nhân, tổ chức thiếu chuyên nghiệp đã dẫn đến chồng chéo, lãng phí, chưa công bằng, từ đó gây mất đoàn kết trong dân, người làm cứu trợ bị dèm pha, thậm chí bắt đầu xuất hiện hiện tượng lợi dụng cứu trợ để trục lợi...

Để khắc phục những điểm hạn chế này, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Tài chính khẩn trương chủ trì xây dựng nghị định thay thế NĐ 64. Bộ Tài chính cũng đã công khai bản dự thảo trên cổng thông tin của Bộ để lấy ý kiến nhân dân theo quy định của pháp luật.

Mặc dù Việt Nam đã đạt đến ngưỡng phát triển trung bình nhưng vẫn còn nhiều người nghèo cần được hỗ trợ, cộng với đặc thù địa lý khiến Việt Nam luôn đối mặt với thiên tai khắc nghiệt, vì thế công tác cứu trợ từ thiện, nhân đạo vẫn là hoạt động phổ biến và luôn được quan tâm, đặt trong bối cảnh mùa mưa lũ năm 2021 lại đang đến gần. Với kinh nghiệm thực hiện các chương trình cứu trợ khẩn cấp, đại diện Oxfam tại Việt Nam đề nghị có bước “đánh giá mức độ, phạm vi thiệt hại” nhằm đảm bảo đánh giá đúng thiệt hại thực tế của người dân đồng thời cũng là cơ sở quan trọng nhất để thực hiện các bước tiếp theo (vận động, phân phối và điều phối).

Theo TS. Nguyễn Sỹ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, hoạt động từ thiện, cứu trợ là rất cần thiết: giúp giảm thiểu khó khăn, tái phân phối thu nhập và gắn kết xã hội. Nhiều giải pháp lập pháp là quan trọng và cần được triển khai. Song các giải pháp lập pháp sẽ phát huy tác dụng nếu chúng phù hợp với văn hóa của người Việt.

Nhiều chuyên gia cũng đồng tình rằng, bên cạnh môi trường pháp lý thuận lợi, có thể tính đến việc miễn trừ hoặc giảm thuế cho những cá nhân, đơn vị làm từ thiện, cứu trợ. Cần giao trách nhiệm cho chính quyền cơ sở trợ giúp và điều phối hoạt động từ thiện, cứu trợ ở địa phương. Bên cạnh đó cũng cần có những biện pháp nghiêm cấm, xử lý nhanh các hành vi lợi dụng hoạt động từ thiện, cứu trợ để trục lợi.

Đặc biệt, cần thay đổi tư duy của chính quyền và đoàn thể trong công tác cứu trợ - từ “quản lý” cứu trợ đến “điều phối và hỗ trợ”, cần bổ sung những quy định, hướng dẫn về cách thức, phương pháp thực hiện và điều phối đảm bảo hoạt động cứu trợ hiệu quả, minh bạch. Nhân rộng các kinh nghiệm tốt giữa các tổ chức, cá nhân nhằm tăng tính chuyên nghiệp và trách nhiệm giải trình cao trong các hoạt động cứu trợ sau thiên tai, tạo thành hệ sinh thái hoàn chỉnh.