Đong đếm thiệt hại từ tăng thuế VAT

	Không đánh đổi tăng thu ngân sách với tăng trưởng và giảm nghèo
	Thuế tài sản hay thuế bất động sản?

Mặc dù Bộ Tài chính đã "lùi một bước" khi quyết định giãn lộ trình, tăng thuế suất thuế giá trị gia tăng (VAT), song với các phản ứng mạnh mẽ của dư luận trong thời gian vừa qua, nhóm chuyên gia từ Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cùng Tổ chức Oxfam tiếp tục khuyến nghị các chủ trương tăng thuế cần được nghiên cứu đánh giá tác động cẩn trọng trước khi giải trình với công luận để tránh phản ứng mạnh mẽ như thời gian vừa qua.

Nghiên cứu của nhóm cho thấy trái với nhận định của Bộ Tài chính về việc điều chỉnh tăng thuế suất thuế giá trị gia tăng (VAT) sẽ ảnh hưởng rất nhỏ đến chi tiêu của nhóm người có thu nhập thấp, nghiên cứu của nhóm thực hiện đã cho thấy tác động ngược lại.

Hơn 200.000 người có thể rơi vào nhóm nghèo

Phát biểu tại hội thảo “Đánh giá tác động của việc tăng thuế VAT lên tổng thể nền kinh tế và phúc lợi hộ gia đình” tổ chức ngày 28/6, TS. Nguyễn Việt Cường, Trường Đại học Kinh tế quốc dân cho biết, việc tăng thuế suất thuế VAT từ 5-10% lên 6-12% có thể khiến số người nghèo tăng thêm 240.000 người. Một phương án khác được nhóm nghiên cứu đem ra so sánh là nếu bỏ mức thuế 5% để đồng loạt áp mức thuế VAT chung là 10%, cũng khiến số người nghèo tăng thêm hơn 200.000 người.

Cụ thể, phương án 1 giống với đề xuất của Bộ Tài chính trước đó, tức là mặt hàng có thuế 5% tăng lên 6%, mặt hàng thuế 10% tăng lên 12% và mặt hàng thuế 0% giữ nguyên. Phương án 2 được nhóm nghiên cứu đề xuất thêm là mặt hàng thuế 5% tăng lên 10% trong khi mặt hàng thuế 0% và 10% không điều chỉnh.

Kết quả cho thấy, phương án 1 có tác động mạnh hơn lên hộ gia đình so với phương án 2. Theo ông Cường, nếu tăng thuế như phương án 1, tỷ lệ nghèo tăng lên 0,26 điểm %, tương ứng với khoảng 240.000 người rơi vào tình trạng đói nghèo. Phương án tăng thuế VAT lên mức chung 10% thì tác động nhỏ hơn một chút, với tỷ lệ nghèo tăng 0,22 điểm %, tương ứng khoảng 202.000 người.

Tuy nhiên, phương án 2 gặp phải hạn chế khác là việc điều chỉnh theo hướng áp thuế tất cả mặt hàng 10% thay vì có mặt hàng 5% như hiện tại sẽ ảnh hưởng nhiều hơn đến các nhóm nghèo.

Nguyên nhân là mức thuế suất 5% hiện được áp dụng cho các hàng hoá, dịch vụ thiết yếu như nước sạch, phân bón, giáo dục, thức ăn chăn nuôi, các sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản… Đây là nhóm hàng mà người nghèo phải chi trả nhiều hơn trong tổng chi tiêu hàng ngày. Trong khi đó, các hộ gia đình có mức thu nhập cao thường có tỷ trọng chi tiêu cho hàng lương thực thiết yếu nhỏ.

Ông Cường cũng cho biết thêm, phương án tăng đồng loạt các mức thuế lên 10% mang lại tác động tăng thu rất cao. Nếu có thể sử dụng tốt phương án này sẽ tác động tích cực tới việc tái đầu tư và hiệu quả trong dài hạn. Tuy nhiên, trong ngắn hạn 1 năm chưa chắc đã tái đầu tư được, thay vào đó sẽ tác động rất lớn đến người dân.

Vị chuyên gia này đưa ra kết luận, xét về tác động lên nghèo đói thì VAT chỉ có tác động lên nhóm thu nhập thấp ở cận chuẩn nghèo. Các hộ gia đình có mức sống cao cũng bị ảnh hưởng giảm chi tiêu, nhưng mức giảm này không làm cho họ rơi vào cảnh nghèo như nhóm cận nghèo. Đối với các hộ gia đình đông người, có tỷ lệ trẻ em và người già từ 80 tuổi trở lên cao hơn, tỷ lệ lao động nữ lớn, bị ảnh hưởng nhiều nhất về nghèo đói. Các hộ gia đình mà chủ hộ có học vấn thấp, nghề nghiệp kỹ năng thấp và trong nông nghiệp cũng chịu nhiều tác động lên tình trạng nghèo đói.

Tăng thuế phải gắn với hiệu quả đầu tư

Với 2 phương án được nhóm nghiên cứu đưa ra, chuyên gia kinh tế, TS. Lưu Bích Hồ cho rằng, đề xuất áp chung 1 mức thuế 10% như phương án 2 có điểm lợi là dễ thu và dễ tính thuế, tránh gian lận thuế.

Tuy nhiên, ông Hồ cũng đồng tình việc này sẽ ảnh hưởng lớn tới người dân vì nhiều mặt hàng thiết yết trước đó chỉ chịu mức thuế 5% có thể bị tính gấp đôi. Vì vậy ông Hồ vẫn ủng hộ việc chia bậc để tính thuế như hiện tại, song ông nhấn mạnh đây chưa phải là thời điểm để điều chỉnh thuế. Việc tăng thuế nếu có thể thì trước hết nên tăng từ 10% lên 11% và sau đó tùy tình hình có thể lên 12%.

TS. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR thừa nhận, tăng thuế VAT theo phương án 2 có tác động nhỏ hơn phương án 1. Tuy nhiên, ông Thành nêu quan điểm không nghiêng về phương án nào. Bởi theo ông Nhà nước cần cân nhắc việc điều chỉnh thuế VAT trong thời gian tới, vì đây là việc đánh đổi giữa tăng ngân sách với tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo của Việt Nam.

Vấn đề lớn hơn được ông Thành đặt ra là chi tiêu thế nào với nguồn tăng thu từ thuế. Ông lưu ý, nguồn thu này phải sử dụng để đầu tư hạ tầng, sinh lời cho nền kinh tế, làm người dân phát triển tốt hơn thì mới có ý nghĩa. Vì vậy nếu không có cải cách đáng kể trong chi tiêu mà chỉ tăng thuế thì phúc lợi xã hội sẽ giảm, trong khi năng suất cũng như sản lượng tăng không đáng kể.

“Nếu bất đắc dĩ phải tăng thì cần tính tới các nguồn khác như thuế tài sản, phân tán nguồn thu ra để tránh tập trung vào đối tượng phổ thông, yếu thế”, TS. Nguyễn Đức Thành đề xuất.

Cuối cùng, rút kinh nghiệm từ các đề xuất chính sách của ngành thuế trong thời gian vừa qua, ông Thành lưu ý rằng các đề xuất tăng thuế gần đây luôn bị công luận phản đối rất mạnh. Do đó trước khi tăng thuế, Chính phủ phải thuyết phục được người dân về tính hợp lý của các khoản chi tiêu. Minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thu chi ngân sách cần phải được nâng cao hơn và theo kịp với chuẩn mực quốc tế trước khi đưa ra các đề xuất tăng thuế.