Để công trình tôn giáo vẹn nguyên bản sắc

Những biện pháp hiệu quả để các công trình không bị lai căng, pha tạp, giữ vẹn bản sắc văn hóa Việt Nam cần rốt ráo triển khai, cụ thể là xây dựng một bộ quy chuẩn về kiến trúc, với cơ chế quản lý chặt chẽ.

Ảnh minh họa

Chẳng khó để chỉ ra những công trình tôn giáo tín ngưỡng xây mới quá chú trọng sự hoành tráng, phô trương nhưng để tìm ra những nét độc đáo, gợi về những giá trị kiến trúc, văn hóa tâm linh của dân tộc thì hiếm hoi.

Nhiều công trình đền chùa xây đến hai, ba tầng, đua theo những kỷ lục phù phiếm, sao chép mẫu mã, tô son, đắp vẽ những mẫu hoa văn xa lạ, đưa linh vật, tượng thờ ngoại lai vào công trình, làm giảm sự thiêng liêng, tăng phần kệch cỡm ở những nơi chốn đáng lẽ phải tôn nghiêm hàng đầu.

Nhìn vào đó, người ta chỉ thấy sự vận dụng một cách máy móc, thiếu sáng tạo, nhằm tạo ra công trình bền vững về công năng và đạt được cái đẹp theo ý thích của chủ đầu tư. Tức là chỉ thỏa mãn công năng công trình mà hạn chế khả năng sáng tạo của kiến trúc sư (KTS) thiết kế.

Nhìn vào đó, không ít kiến trúc sư, các nhà nghiên cứu bất bình, thậm chí sợ hãi không dám bước vào các công trình quá lớn mang tính dọa nạt, không có cảm xúc, không thấy bình an.

KTS Trần Huy Ánh chia sẻ: Nhiều công trình xây dựng khoảng 20 năm trở lại đây tại Việt Nam có chức năng phục vụ các hoạt động tôn giáo tín ngưỡng. Tôi cũng rất băn khoăn không biết nên gọi những công trình này là gì, bởi lẽ không thể gọi là những “ngôi chùa”- theo như hình dung của chúng ta về những “ngôi chùa” đã được xây dựng trước năm 1954 ở miền Bắc hay trước 1975 ở miền Nam. Phần lớn công trình mới có sự khác biệt đầu tiên là có kích thước to lớn, tọa lạc trên những diện tích đất rộng…

Không ít chuyên gia và những người có tâm đối với các công trình tôn giáo, tín ngưỡng còn tỏ ra lo ngại về sự “năng động mà hỗn loạn”. Quá nhiều trong đó sa đà vào chủ nghĩa hình thức, nặng về sáo mòn, sao chép vốn cổ hoặc giả cổ, với trang trí lòe loẹt, nặng phô trương bên ngoài mà xem nhẹ bố cục bên trong.

Thậm chí, đã và đang diễn ra hiện tượng mạnh ai nấy làm, với mục đích kinh doanh, khiến cho nhiều di tích quý giá bị phá bỏ, nhiều nét cổ mà các vị tổ sư dày công tôn tạo biến mất. Như vậy chẳng trách, sau khi công trình hoàn thành, chẳng thấy sự tôn kính đâu, mà các hoạt động cúng lễ cũng hết sức lộn xộn, người đi lễ mang tất cả tính toán phàm trần vào di tích, dùng tiền để cầu mong lợi lộc.

Tháng 8/2015, sau đợt kiểm tra sơ bộ, Bộ Xây dựng đã chỉ ra rất nhiều sai phạm trong xây dựng, quản lý các công trình tôn giáo, tín ngưỡng. Nhiều cơ sở tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo đã mở rộng xây dựng chùa chiền bừa bãi, không tuân thủ theo quy định pháp luật về đất đai và xây dựng công trình.

Hiện tượng xây dựng cơ sở tôn giáo không phép, xây dựng như là công trình của gia đình, không có nhà thầu có tư cách pháp nhân, thiếu đơn vị giám sát thi công, sai lệch hồ sơ xin phép trở nên khá phổ biến trong cả nước. Thậm chí có cơ sở còn lấn chiếm đất công trái phép để xây dựng như Linh Sơn Tự ở Sầm Sơn (Thanh Hóa).

Hay như trường hợp phá đỉnh núi Tam Đảo để xây dựng chùa Thiên Phúc, vi phạm vào vùng lõi cần bảo vệ của Vườn quốc gia Tam Đảo. Khi mới tiến hành khởi công, các cơ quan chức năng có lên đình chỉ, song chỉ một thời gian sau việc xây dựng lại được lén lút thực hiện.

Ngoài xốc lại công tác quản lý chặt, nâng cao trách nhiệm và tính toán kỹ trước khi xây dựng, nhiều ý kiến cho rằng nên sớm đưa ra bộ tiêu chí đánh giá các công trình tôn giáo, tín ngưỡng, để tránh quản lý và đánh giá cảm tính. Làm được những điều ấy, chắc chắn sẽ giảm dần hiện tượng cẩu thả, dễ dãi cũng như những sự việc lộn xộn trong đời sống tâm linh.