Người Pu Péo và lời thề giữ rừng

Trong chuyến “chu du” miền cực Bắc, mảnh đất Hà Giang đã để lại nhiều ấn tượng. Chúng tôi đến nhiều điểm du lịch, làng văn hoá, tiếp xúc với người dân tộc và thấy được sự khó khăn vất vả khi cả đời họ vắt vẻo sống trên cao nguyên đá. Có một tộc người hàng năm vẫn văng vẳng lời thề giữ rừng, như giữ lấy cuộc sống bình yên ở miền núi đá.

Cộng đồng dân tộc đó là người Pu Péo, ở xã Phố Là, huyện Đồng Văn. Đây cũng là một trong những tộc người thiểu số ít nhất trên đất nước ta, khoảng 800 người. Hiện nay, khoảng 100 hécta rừng nguyên sinh vẫn đang xanh tốt, che chở cho cuộc sống của họ, cho cái bình yên bao đời.

Người Pu Péo yêu rừng như yêu chính mạng sống của mình vậy. Vào mùa xuân, khi cái giá lạnh đã tan vợi theo tiết xuân phơi phới, họ tổ chức nhau lại. Tổ chức lễ cúng rừng, tại đây, họ truyền nhau lời thề giữ rừng. Họ giữ bằng tâm linh, bằng niềm tin và khát khao sống bình yên.

Nhiều cánh rừng được người Pu Péo gìn giữ cẩn thận

Lễ cúng rừng về tổ chức nói lời thề của người Pu Péo được tổ chức rất long trọng. Họ chọn một ngày đẹp trời nhất trong khoảng từ mồng 3 đến mồng 10 Tết Âm lịch. Khoảng giữa chiều, vị thầy cúng sẽ điều khiển buổi lễ này. Dân bản tụ tập nhau về bìa rừng, nơi đã được quy định sẵn để hàng năm tổ chức lễ. Đồ lễ đã được chuẩn bị sẵn, được bày ra một cái nong lớn và lót lá chuối rừng. Người Pu Péo theo tín ngưỡng đa thần, họ thờ thần Rừng, thần Trời, thần Suối, thần Gió, thần Đất...

Cho nên, trong nong cỗ cúng có rất nhiều nắm cơm tẻ được đóng lại. Bao nhiêu vị thần sẽ có bấy nhiêu nắm cơm, bấy nhiêu chén rượu. Hai con gà to và béo nhất đã được buộc sẵn cạnh bàn thờ. Chủ lễ cầm cành trúc tươi lá khua đi khua lại. Lời của người cúng rầm rì, lúc lại gấp gáp, hào sảng. Thời gian cho buổi lễ kéo dài mấy tiếng đồng hồ.

Khi chủ lễ kết thúc, cũng là lúc gà đã luộc chín, những con dê núi cũng được thui thơm phức. Tại đây, ngay giữa bìa rừng đại ngàn, bữa liên hoan diễn ra vui vẻ. Người nào tham dự thì đánh chén ngay, ai không tham dự thì có phần chia, được mang đến tận nhà. Đây là lúc họ “hưởng lộc” của thần, ăn uống vui vẻ và thầm thì những lời cầu nguyện cho được may mắn.

Vị chủ lễ lúc này lại quỳ xuống, hướng về rừng, cầu các thần chứng giám, nhận lễ cúng, cùng chung vui với dân bản, phù hộ cho dân bản làm ăn phát đạt, có của ăn của để, ngô lúa đầy nhà, gà đầy chuồng.

Người Pu Péo thờ cúng tổ tiên 5 đời trở lại, còn trước 5 đời thì tổ tiên về rừng. Các vị ngự ở những cây lớn trong rừng. Cúng rừng cũng là cúng tổ tiên. Rừng là nơi trú ngụ của tổ tiên, giữ lấy rừng là giữ lấy nguồn cội, để các thần, tổ tiên phù hộ. Một số nhà nghiên cứu cho rằng, việc người Pu Péo có lời thề bảo vệ rừng, bắt phạt những ai dám phá rừng là vì họ sống phụ thuộc quá nhiều vào rừng. Tất cả những sinh hoạt đều liên quan đến cây cối, đất đai trong rừng.

Đến với văn hoá Hà Giang, nếu qua Sở Văn hoá thông tin, gặp Nhạc sĩ, Giám đốc Nguyễn Trùng Thương, sẽ được ông cung cấp cho nhiều thông tin thú vị. Đoàn chúng tôi chẳng những được ông mời cơm, mà ông còn giới thiệu cho cán bộ ở các huyện giúp đỡ.

Theo lời ông Nguyễn Trùng Thương, việc chặt phá rừng, khai thác gỗ ngày nay đáng báo động và bị lên án, thì lời thề giữ rừng của người Pu Péo, dù cổ xưa nhưng lại rất mới, rất đáng được cổ vũ, học tập. Nếu dân tộc nào cũng thể hiện được sự thân thiện với môi trường tự nhiên như vậy, thì chẳng phải lo gì nạn ô nhiễm, nạn chặt phá bừa bãi.

Nhìn những người Pu Péo yêu đời, vui vẻ sống hoà thuận yêu thương nhau. Tôi có cảm nghĩ so sánh với cuộc sống tất bật dưới xuôi kia. Những ngôi nhà xây bằng đá xanh, lợp lá, dựa vào rừng già. Như thế cũng đủ cho người dân tự hào, vì đó là những nếp nhà tổ tiên để lại, cho họ hình mẫu mà làm theo.