Vì sao đến năm 2030 không phát triển thêm điện mặt trời?

Sau một thời gian phát triển “bùng nổ” các dự án điện mặt trời và điện gió, hiện dòng vốn đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo đang gần như “đóng băng”, nhiều dự án đã xây dựng xong phải “đắp chiếu”.

Thực tế này diễn ra không phải vì sản lượng điện hiện nay đã đáp ứng đủ nhu cầu phát triển của nền kinh tế, mà do các bất cập của công tác quy hoạch sản xuất điện và lưới điện, cũng như chính sách giá điện… Những vấn đề này được hứa hẹn sẽ có lời giải trong tương lai gần.

Theo Bộ Công Thương, Dự thảo Quy hoạch điện VIII vừa trình Chính phủ tháng 11/2022 đã có những điều chỉnh thể hiện rõ hơn vai trò và lộ trình phát triển các nguồn năng lượng tái tạo theo tinh thần Nghị quyết 55 ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về “Định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045”, trong đó nhấn mạnh việc phát triển đồng bộ, hợp lý và đa dạng hóa các loại hình năng lượng; ưu tiên khai thác, sử dụng triệt để và hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch. Đồng thời, Dự thảo mới đã hướng tới việc thực hiện cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 về cắt giảm phát thải khí nhà kính với mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Điều chỉnh giá FIT cho các dự án điện gió nhằm tháo gỡ nút thắt về giá mua điện khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại, ảnh hưởng môi trường đầu tư.

Kịch bản cơ sở của dự thảo mới nhất đặt ra tỷ lệ công suất các nguồn năng lượng tái tạo (ngoài thủy điện) tăng từ 18% năm 2030 lên 54,8% năm 2050, trong đó điện gió trên bờ đạt 11.905 MW (9,8%) năm 2030 lên đến 49.170 MW (13,3%) năm 2050; đến năm 2030 chưa phát triển điện gió ngoài khơi nhưng nguồn điện này sẽ đạt tới 46.000 MW (chiếm 12,5% tổng công suất nguồn điện) vào năm 2050; điện mặt trời tập trung đạt 8.763 MW năm 2030 (7,2%) và tăng lên 100.651 MW (27,3%) vào năm 2050. Cùng với quy hoạch nguồn điện, cơ chế giá điện cũng sẽ được thống nhất và sớm ban hành.

Ông Phạm Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo - Bộ Công Thương, cho biết khung giá điện cho các dự án điện năng lượng tái tạo chuyển tiếp sẽ được ban hành vào cuối tháng 11/2022.

Trước đó, ngày 3/10/2022, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư 15 về nguyên tắc xây dựng khung giá cho các dự án điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp. Dự kiến từ ngày 25-30/11/2022, Bộ Công Thương sẽ thẩm định xong khung giá cho các dự án điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp. Trên cơ sở khung giá, EVN đàm phán với các chủ đầu tư. Hiện có khoảng 4.000 MW đối tượng chuyển tiếp điện gió và điện mặt trời.

Ông Hùng lưu ý, Thông tư 15 chỉ áp dụng cho các dự án điện năng lượng tái tạo chuyển tiếp, còn đối với các dự án năng lượng tái tạo mới, Bộ Công Thương đã đề xuất và đề nghị Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cơ chế đàm phán giá điện và hợp đồng mua bán điện theo từng thời điểm.

Lý giải về việc vì sao đến năm 2030 không phát triển thêm điện mặt trời, ông Hùng cho hay theo dự thảo Quy hoạch điện VIII bản mới nhất, sẽ bổ sung 726 MW điện mặt trời tập trung, trong đó hơn 400 MW đã xong, 300 MW đang làm dở; còn hơn 1.600 MW đã có quy hoạch nhưng chưa đầu tư có thể bị loại bỏ tại quy hoạch mới.

“Quy hoạch VII điều chỉnh cho thấy, các dự án điện mặt trời tập trung (có thể bị loại bỏ trong Quy hoạch điện VIII) có vị trí phụ tải thấp nên để phát triển tiếp phải đầu tư lớn lưới điện, trong khi ổn định hệ thống đã đạt giới hạn. Còn sau năm 2030, điều kiện truyền tải, lưới điện đầu tư đã tốt hơn nên có điều kiện để phát triển thêm điện mặt trời mà không cần đầu tư quá lớn”, ông nói.

Về cơ chế giá mua bán điện FIT, Bộ Công Thương từng có báo cáo, kiến nghị bãi bỏ Quyết định số 13/2020/QÐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam và Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg về điều chỉnh giá FIT cho các dự án điện gió nhằm tháo gỡ nút thắt về giá mua điện khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại, ảnh hưởng môi trường đầu tư.

Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại, Bộ Công Thương khẳng định dự án/phần dự án đang tuân thủ quy định pháp luật, đáp ứng điều kiện tại Quyết định 13 và Quyết định 39 vẫn hưởng giá FIT theo hợp đồng. Nhưng cần lưu ý là các dự án phải tuân thủ quy định pháp luật và đáp ứng điều kiện hưởng giá FIT. Các dự án hòa lưới sau thời gian quy định sẽ không hưởng cơ chế giá FIT.

Bên cạnh đó, trước băn khoăn của nhiều nhà đầu tư về việc các dự án năng lượng tái tạo bị cắt giảm công suất, lãnh đạo Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo thừa nhận có hiện tượng này nhưng chỉ mang tính thời điểm, đồng thời lưu ý nhà đầu tư bán bằng sản lượng chứ không bán bằng công suất, nên tính theo sản lượng tháng thì thường có thể bán được 90-95% (sản lượng bình quân trong tháng).

Ngoài ra, một thách thức khác trong lĩnh vực năng lượng tái tạo hiện nay chính là nguồn vốn đầu tư lớn. Theo đó, ước tính giai đoạn 2021-2030, tổng nhu cầu vốn đầu tư để thực hiện chương trình phát triển điện lực khoảng 104,7-142,2 tỷ USD.

Nhu cầu vốn lớn còn vì tỷ lệ dự phòng thô của hệ thống khá cao do các nguồn điện chạy nền không còn được phát triển, thay vào đó là các nguồn điện gió có thời gian vận hành thấp hơn, dẫn tới tăng chi phí đầu tư nguồn điện. Đồng thời, cũng cần đầu tư thêm lưới truyền tải liên miền và lưới siêu cao áp ven biển; thương mại hóa một số công nghệ như công nghệ sử dụng hydrogen, amoniac xanh...