Vai trò của phụ nữ trong ứng phó với biến đổi khí hậu

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do BĐKH. Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam xếp thứ 91 trong tổng số 191 quốc gia phải đối mặt với mức độ rủi ro thiên tai cao (xét theo Chỉ số Quản lý rủi ro - INFORM), xếp thứ 16 toàn cầu về tác động nghiêm trọng do thiên tai liên quan đến khí hậu.

Chính vì thế, Việt Nam đã thể hiện sự cam kết từ rất sớm với các chính sách toàn cầu về BĐKH và kiểm soát rủi ro thiên tai. Việt Nam tham gia và phê chuẩn Công ước khung của Liên hiệp quốc về BĐKH (11/1994) và Nghị định thư Kyoto (9/2002). Gần đây nhất, Kế hoạch quốc gia thích ứng với BĐKH giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Đề án “Phát triển các đô thị Việt Nam ứng phó với BĐKH giai đoạn 2021 - 2030”.

Ảnh minh họa

Bà Trần Thị Hương, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam cho biết, hầu hết các nghiên cứu có liên quan cũng như kết luận từ các Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu về an ninh, môi trường đều đã thừa nhận BĐKH gây ra những rủi ro an ninh đáng kể, nhất là đối với phụ nữ và trẻ em. Đánh giá của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam năm 2020 cho biết, phụ nữ và trẻ em là những người dễ bị tổn thương, có thể cao gấp 14 lần so với nam giới trong các thảm họa thiên nhiên. Đa số các nghiên cứu khác cũng cho thấy nữ giới có cảm nhận với rủi ro thiên tai thấp hơn nam giới và họ thường bị động hơn trong ứng phó.

Đó có thể là do sự hạn chế của phụ nữ trong tiếp cận với các thông tin, hệ thống cảnh báo rủi ro, với các hoạt động đào tạo, nâng cao năng lực thích ứng. Một đặc điểm quan trọng là các mô hình sinh kế của phụ nữ thường gắn với tự nhiên và chịu ảnh hưởng bởi khí hậu, thời tiết. Vì vậy, sinh kế của nhiều phụ nữ đã và đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi BĐKH và rủi ro thiên tai. Phụ nữ cũng là đối tượng dễ bị tổn thương hơn trước thảm họa do họ ít có cơ hội tiếp cận với các nguồn lực hỗ trợ, cho dù họ lại đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy sự hồi phục, phát triển của gia đình và cộng đồng sau những thiệt hại bởi tác động tiêu cực của BĐKH.

Bên cạnh đó, những định kiến, phân biệt đối xử còn khiến phụ nữ phải chịu ảnh hưởng kép của BĐKH. Sự bất bình đẳng trong tiếp cận các nguồn lực bị tác động bởi biến đổi môi trường, dẫn tới các rào cản đối với sự tham gia và năng lực thích nghi không đồng đều. Phụ nữ dễ bị tổn thương, đồng thời lại bị giảm năng lực thích ứng.

Trong ứng phó với BĐKH, phụ nữ và nam giới có những vai trò, thế mạnh, nhu cầu và những mối quan tâm riêng. Không thể xem phụ nữ chỉ là nhóm đối tượng "phụ" hoặc "thụ động", phải thừa nhận rằng những đóng góp của họ là đáng kể trong việc xây dựng khả năng ứng phó, giảm nhẹ rủi ro, phục hồi sau thảm hoạ cùng với nam giới. Chính vì thế, cần có các cách tiếp cận khác nhau để tất cả các cá nhân phát triển dựa trên tiềm năng, khát vọng và mối quan tâm của họ, bất kể họ thuộc giới tính nào; tạo điều kiện cho phụ nữ được tham gia vào quá trình ra quyết định, lập kế hoạch và thực thi hành động ứng phó với biến đổi khí hậu ở tất cả các cấp.

Sự hiện diện của phụ nữ ở vị trí ra quyết định và hành động bảo vệ khí hậu là rất quan trọng, nhìn từ quan điểm về quyền và chiến lược ứng phó với BĐKH. Dù là đối tượng dễ bị tổn thương song phụ nữ lại có thế mạnh trong thực hiện các biện pháp giảm nhẹ tác động của BĐKH. Vì phụ nữ là người giữ "tay hòm chìa khóa", là người quyết định trong việc tiết kiệm chi tiêu, tiết kiệm năng lượng, nước, nuôi trồng và bảo vệ cây xanh, giảm thiểu sử dụng túi nilon…

Những việc làm nhỏ đó trong mỗi gia đình lại góp phần lớn trong việc giảm phát thải, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Lồng ghép vấn đề giới vào quá trình xây dựng chính sách, vào các chương trình, kế hoạch về BĐKH trở thành một nguyên tắc ở cả cấp quốc gia và quốc tế, của Chương trình Mục tiêu quốc gia ứng phó với BĐKH.