2015 - năm hoạt động đáng nhớ của LHQ

Trong năm 2015, thế giới tiếp tục phải đương đầu với những thách thức lớn về đói nghèo, dịch bệnh, bất công xã hội, cạn kiệt nguồn tài nguyên, suy thoái môi trường, xung đột, khủng hoảng, bất ổn, căng thẳng gia tăng tại nhiều nơi đe dọa nghiêm trọng hòa bình, an ninh và sự phát triển bền vững trên phạm vi toàn cầu.

Trong bối cảnh đó, Liên hợp quốc (LHQ) đã có một "năm bản lề" khi thông qua được một loạt chương trình có tính bước ngoặt để thúc đẩy sự phát triển bền vững, chống biến đổi khí hậu, giải quyết xung đột và hỗ trợ nhân đạo.

Những thành tích ấn tượng

Thành tích ấn tượng nhất của LHQ trong năm qua là chương trình nghị sự phát triển bền vững được 193 nước thành viên Đại hội đồng LHQ thông qua vào tháng Chín vừa qua.

Là kết quả của quá trình thương lượng tích cực trong hơn 2 năm của các nước thành viên LHQ, chương trình đề ra 17 mục tiêu chung và 169 chỉ tiêu cụ thể, như xóa đói nghèo, bảo đảm an ninh lương thực và cuộc sống khỏe mạnh, nâng cao phúc lợi, bảo đảm giáo dục có chất lượng, đạt được bình đẳng về giới, khuyến khích tăng trưởng kinh tế bền vững hiệu quả và dài hạn, khuyến khích sử dụng bền vững các hệ sinh thái trên trái đất…

Để thực hiện 17 mục tiêu đầy táo bạo này, chương trình cũng đã đề ra những mốc thời gian cụ thể như 800 tuần để chấm dứt hoàn toàn tình trạng nghèo đói cùng cực ở tất cả mọi nơi trên trái đất, 800 tuần để giúp 800 triệu người thoát khỏi nghèo đói.

Thỏa thuận về biến đổi khí hậu được thông qua tại Hội nghị lần thứ 21 Công ước khung của LHQ về biến đổi khí hậu (COP21) trong tháng 12 này là thành tích ấn tượng thứ hai. Thỏa thuận khí hậu Paris bao gồm hai điểm nổi bật là giới hạn nhiệt độ tăng thêm trên toàn cầu ở mức 2 độ C và sẽ dành 100 tỷ USD/năm cho các nước đang phát triển kể từ năm 2020 để ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu.

Thỏa thuận cũng khẳng định mức hạn chế 1,5 độ C là mục tiêu cần đạt tới, nhưng điều đó phụ thuộc vào các quyết định tương lai. Để làm điều đó, thỏa thuận Paris yêu cầu Ủy ban biến đổi khí hậu LHQ (IPCC) phải trình bày rõ các biện pháp cần thiết để đạt mục tiêu đó.

Thỏa thuận Paris cũng đòi hỏi các nước đệ trình lại cam kết giảm khí thải vào năm 2020 để phù hợp với các đề xuất IPCC đưa ra và ứng dụng những phát triển khoa học công nghệ mới. Từ năm 2020, cứ sau 5 năm, các nước phải điều chỉnh mục tiêu giảm khí thải.

... và các thách thức

Tuy nhiên, có không ít ý kiến hoài nghi cho rằng chương trình nghị sự phát triển bền vững và thỏa thuận biến đổi khí hậu vượt ra ngoài khả năng hiện thực hóa của nhiều nước. Trước hết là những thách thức đặt ra đối với tiến trình thực thi chương trình nghị sự phát triển bền vững 2013.

Thách thức đầu tiên chính là việc tạo dựng một môi trường hòa bình trên quy mô toàn cầu, điều kiện tiên quyết để có được sự phát triển bền vững. Để đạt được điều này, cộng đồng quốc tế cần phải giải quyết được hai vấn đề: xóa bỏ các điểm nóng và ngăn ngừa xung đột. Thế nhưng, thực tế một năm qua cho thấy các điểm nóng đang tồn tại ở nhiều nơi trên thế giới đều có xu hướng trầm trọng hơn.

Thách thức tiếp theo đến từ việc cần bảo đảm sự phát triển hài hòa, trước hết là xóa đói giảm nghèo, giảm bớt khoảng cách giàu nghèo giữa các nước, các khu vực trên thế giới. Những thành công to lớn trong khoa học công nghệ vẫn chưa thể giúp loại bỏ tình trạng nghèo đói trên thế giới, mà ngược lại còn nới rộng khoảng cách giàu nghèo giữa các nước, thậm chí trong nội bộ những nước phát triển.

Sự gia tăng mạnh của quá trình hợp tác, liên kết quốc tế, nhất là các thỏa thuận thương mại tự do, chưa tạo ra được bức tranh cùng nhau phát triển giữa các nước như kỳ vọng, trái lại đang đặt ra nhiều nguy cơ cho những nước nghèo trong cuộc cạnh tranh thị trường với những nước phát triển.

Hai thách thức nêu trên tạo nên vòng luẩn quẩn khi mà chỉ có thể phát triển bền vững trong điều kiện môi trường an ninh hòa bình ổn định song cũng khó có thể tạo dựng được hòa bình nếu như thiếu sự phát triển bền vững. Vòng luẩn quẩn này chỉ có thể phá vỡ khi các nước nghiêm túc thực thi chương trình nghị sự phát triển bền vững, thay vì coi đây chỉ là một chương trình trên giấy.

Tương tự, thỏa thuận chống biến đổi khí hậu cũng đang bị đặt một số nghi ngại về khả năng hiện thực hóa. Nhìn chung, giới chuyên gia nhận định đây mới chỉ là bước khởi đầu cần thiết, chứ không phải giải pháp cho vấn đề biến đổi khí hậu. Để thỏa thuận thành công, LHQ cùng các nước phải giải quyết được hai vấn đề cơ bản là lòng tin và tiền bạc.

Niềm tin rằng các nước khác đang hành động theo đúng cam kết cắt giảm khí thải là yếu tố quyết định sự thành bại của thỏa thuận. Tiền bạc cũng đóng vai trò quyết định không kém vì để theo dõi và giám sát lượng khí thải, các nước, đặc biệt là các nước đang phát triển, cần phải có kinh phí để đầu tư cho những công nghệ hiện đại.

Thỏa thuận biến đổi khí hậu tuy đặt ra mục tiêu tài trợ cho các nước đang phát triển mỗi năm 100 tỷ USD để chống biến đổi khí hậu, song chưa rõ để có được số tiền này các nước giàu sẽ lấy từ tiền đóng thuế của dân hay huy động tài trợ từ khu vực tư nhân. Những thách thức kể trên cho thấy con đường sau mốc "sinh nhật" 70 năm tuổi của LHQ sẽ không hề bằng phẳng với vô số thách thức cần phải giải quyết để có thể biến những cam kết đưa ra trong năm qua thành hành động cụ thể.

Tuy nhiên, nếu căn cứ vào những thành quả đã đạt được trên chặng đường hình thành và phát triển các năm qua, cùng với nguồn lực to lớn hiện có của tổ chức quốc tế lớn nhất hành tinh này, có thể hy vọng tin tưởng rằng 193 thành viên LHQ sẽ vượt qua được những trở ngại, chung tay gây dựng một thế giới tốt đẹp - một thế giới không để ai lại phía sau.